Tượng đài Chiến thắng Không quân Mỹ tại TP Bắc Giang.

Qua lời kể của cựu chiến binh Đặng Xuân Điệp, chính trị viên Đại đội 58, Trưởng Ban liên lạc Trung đoàn 216, chúng tôi như được sống trong không khí hào hùng của những pháo thủ bảo vệ thị xã Bắc Giang trong kháng chiến chống Mỹ. 

Tháng 10-1965, Trung đoàn 216, Sư đoàn Phòng không Hà Bắc (nay là Sư đoàn 365, Quân chủng Phòng không - Không quân) hành quân từ tỉnh Hà Tây (cũ) về nhận nhiệm vụ bảo vệ trung tâm hành chính tỉnh.

Cầu Bắc Giang, nhà ga và Nhà máy Đạm Hà Bắc là những mục tiêu không quân địch thường xuyên đánh phá. Cầu Bắc Giang là cầu nối quan trọng trên tuyến đường huyết mạch từ phía Bắc về Hà Nội bằng đường bộ và đường sắt. Vũ khí, thuốc men, lương thực, thực phẩm chi viện từ các nước bạn cho chiến trường phía Nam và phục vụ xây dựng CNXH ở miền Bắc đều được vận chuyển qua đây. Để bảo vệ cầu, nhiều trận địa pháo đã được xây dựng. Bên cây cầu sắt này đã diễn ra những trận đánh không thể nào quên.

Đầu tháng 6 -1966, khi ông Đặng Xuân Điệp cùng đồng đội đang ở trận địa thì có tốp máy bay Mỹ xuất hiện ở phía Đông và bay dọc theo dãy Yên Tử. Bất chợt, chúng chuyển hướng về phía cầu Bắc Giang. Đã được lệnh từ trước đó nên các chiến sĩ Trung đoàn 216 chuẩn bị sẵn sàng, tập trung cao độ. Khi đến tầm bắn của pháo ta, chiếc máy bay đi đầu làm động tác bổ nhào để thu hút hỏa lực, giúp những máy bay còn lại tiếp cận mục tiêu dễ dàng hơn. 

Tiếng súng từ các trận địa vang lên, cả bầu trời như có thêm một lưới lửa bủa vây máy bay địch. Nhưng không có chiếc nào bị hạ. Cầu bị trúng bom sập xuống. “Lúc ấy chúng tôi chết lặng, như mất đi một thứ gì đó quý báu. Nhưng ngay sau đó, anh em đã tích cực tập luyện, chỉnh đốn lại đội hình và thầm hứa không bao giờ để chuyện như vậy xảy ra nữa” - ông Điệp chia sẻ. 

Cứ như vậy, bám trận địa trong suốt gần 1 nghìn ngày đêm, trải qua hơn 150 trận đánh lớn nhỏ, cán bộ, chiến sĩ và lực lượng dân quân đã tiêu diệt 20 máy bay địch, bảo vệ tuyến đường huyết mạch từ phía Bắc về Hà Nội. Qua các trận chiến, hình ảnh những pháo thủ dũng cảm chiến đấu đến hơi thở cuối cùng như: Nguyễn Văn Phương, Phạm Văn Tuế, Phạm Văn Lãm… mãi mãi in sâu trong lòng mỗi cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 216. Tại đây, 83 cán bộ, chiến sĩ đã anh dũng hy sinh, mỗi người đều là tấm gương sáng về tinh thần dũng cảm, gan dạ, quyết tâm chiến đấu.

Ông Đặng Xuân Điệp và bà Nguyễn Thị Nga ôn lại những năm tháng hào hùng.

Đóng góp vào những chiến công để tạo nên “Cầu Hàm Rồng thứ hai của miền Bắc” không thể không kể đến những nữ dân quân Nam Hồng, Đa Mai, Vĩnh Ninh… Điển hình là bà Nguyễn Thị Nga, Trung đội trưởng nữ dân quân xã Thọ Xương ngày ấy. Bao nhiêu ngày đêm cán bộ, chiến sĩ đóng trên trận địa cũng là từng ấy ngày đêm người nữ dân quân này ở bên, cùng đồng đội sẵn sàng “trám” vào những vị trí mà pháo thủ để lại khi bị thương hay hy sinh. 

Nhiều cựu pháo thủ nhớ lại: Một ngày cuối tháng 10 năm 1966, máy bay địch tấn công Phủ Lạng Thương, bên cạnh các mục tiêu quan trọng, lần này địch tấn công mạnh vào các trận địa. Bất ngờ, một khẩu đội của Đại đội 4 bị trúng bom, 5 chiến sĩ bị hất văng xuống ụ pháo. Thấy vậy, bất chấp nguy hiểm, bà Nga cùng các nữ dân quân lao lên trận địa cứu chữa. Khi biết 5 pháo thủ hy sinh, các nữ dân quân đã lội xuống hố bom ngâm nước hơn 4 tiếng đồng hồ để cứu pháo và mò vớt thi thể đồng đội. 

Bà Nga chia sẻ: “Thấy khẩu đội trúng bom, chúng tôi như đứt từng khúc ruột. Ai cũng mong nhanh chóng tiếp cận để tìm cách cứu chữa, vậy mà...”. Không chỉ các nữ dân quân mà các mẹ cũng luôn một lòng hướng về bộ đội, dành những gì tốt đẹp nhất cho cán bộ, chiến sĩ. Thỉnh thoảng, các mẹ lại mang những gánh bún, bánh lên trận địa để bộ đội ăn no có sức chiến đấu, nhiều manh áo rách được các mẹ khâu vá. Còn các em học sinh thường xuyên mang cành, lá cây giúp bộ đội ngụy trang. Sự gắn bó máu thịt của bộ đội với nhân dân thị xã Bắc Giang ngày ấy đã tô thắm thêm truyền thống đoàn kết quân dân. Bài ca "Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa" của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý ra đời chính là  ngợi ca tình cảm tuyệt vời đó.

Tri ân những hy sinh mà cán bộ, chiến sĩ và nhân dân Bắc Giang đã đóng góp để bảo vệ cây cầu huyết mạch, cuối năm 2015, TP Bắc Giang đã xây dựng cụm Tượng đài chiến thắng không quân Mỹ tại khuôn viên cây xanh đầu cầu Sông Thương. Đây là minh chứng khẳng định thế hệ sau không bao giờ quên những chiến công và sự hy sinh to lớn của quân và dân thị xã Bắc Giang Anh hùng trong kháng chiến chống Mỹ nói chung và bảo vệ cây cầu Bắc Giang nói riêng.

Việt Anh