Mộc mạc mà thiết tha, độc đáo

Hát Thường Rang, Bộ mẹng còn được đồng bào Mường gọi là Rằng Đang, Rằng Thường, có vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần, tập tục cộng đồng. Người Mường sáng tạo nên làn điệu dân ca trữ tình đặc sắc này trong quá trình sinh sống, lao động sản xuất và trong quan niệm tín ngưỡng dân gian từ hàng nghìn năm trước.

Các nghệ nhân trao đổi thông tin và diễn xướng làn điệu Bộ mẹng trong không gian dân dã.

Trong tiếng Mường, Thường Đang có nghĩa cặp đôi, Bộ mẹng chỉ sự nói chuyện mang tính trang trọng (hát nói chuyện). Điểm chung đều là diễn xướng theo lối hát - nói - ngâm - ngợi... có tính tự sự và đối đáp giữa hai người. Giai điệu thiết tha, mang tính thính phòng nên truyền tải tối đa tâm ý của người hát tới bạn hát đối và người nghe. Vì vậy, hát Thường Đang, Bộ mẹng không hát song ca, tốp ca nhưng có thể hai nhóm cùng lần lượt hát đối đáp nhau. Người hát cần có kỹ năng, am hiểu và giỏi tiếng Mường.

Từ sự gần gũi, mộc mạc, truyền cảm, giai điệu Thường Đang, Bộ mẹng được thể hiện bằng cả tâm hồn, tình cảm của người Mường. Lời hát phong phú phù hợp với sắc thái riêng của từng sự kiện, tình huống và in sâu, hoà đậm trong làng Mường, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của đồng bào.

Lời ca được cất lên từ mỗi nếp nhà, sân vườn, bên đường, ngoài đồng hay sân đình, đến những dịp vui như lễ hội, ngày cưới... Không cần sân khấu, loa đài hoành tráng nhưng những làn điệu thiết tha, đằm thắm đủ để đánh thức cả vùng Mường.

Để kể chuyện dân gian, thể hiện sự biết ơn, chúc tụng, hẹn hò hay răn dạy con cháu, ca ngợi quê hương..., người Mường có thể chuyển thể thành những lời ca lay động. Trong đó, các bài hát về giao duyên, tình yêu đôi lứa số lượng nhiều nhất. Thông qua hát Thường Rang, Bộ mẹng chính là để đồng bào thổ lộ tâm tư tình cảm, giãi bày suy nghĩ, qua đó hiểu nhau, sống trọn nghĩa, vẹn tình.

Chính vì vậy, dân ca Mường không chỉ là món ăn tinh thần mà còn mang đậm tính triết lý, nhân văn; thể hiện khát vọng, tinh thần lạc quan; bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước, tình nghĩa thủy chung... và gìn giữ tiếng Mường.

Bản Mường vang vọng lời ca

Diễn xướng dân ca Mường trên ngôi nhà sàn truyền thống.

Thường Rang, Bộ mẹng được truyền từ đời này sang đời khác theo lối truyền khẩu. Trước đây, ở vùng Mường Vang, lời hát của nghệ nhân Quách Thị Hén từng là nguồn động viên nơi ruộng đồng khó nhọc. “Cây hát” nổi tiếng này thuộc và hát kể được nhiều truyện thơ dân gian Mường như Chuyện nàng Nga và anh chàng Hai Mối, Hồ Liêu - Út Lót... Mỗi khi đi cấy giữa nắng rát ngày hè, tiếng hát cất lên như dòng nước mát làm mọi người quên hết mỏi mệt.

Ngày nay, trong nhịp sống hiện đại, dân ca Mường có nguy cơ mai một. Những người biết hát chủ yếu là trung niên và cao tuổi. Xác định tầm quan trọng của di sản, cấp uỷ, chính quyền các vùng Mường tạo điều kiện thành lập các câu lạc bộ hát Mường; khuyến khích giao lưu giữa các vùng. Đồng thời quan tâm việc đề xuất xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú cho những người có đóng góp tích cực. Tỉnh Hòa Bình (cũ) hiện có 44 nghệ nhân được xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, trong đó có 3 nghệ nhân hát Thường Đang, Bộ mẹng dân tộc Mường. Đồng bào mong muốn tiếp tục có những cơ chế, chính sách hỗ trợ, khuyến khích để hát Thường Rang, Bộ mẹng - di sản văn hoá sống động, mạch nguồn nuôi dưỡng tâm hồn, tinh thần người Mường còn mãi như hơi thở và đất trời bản Mường.