Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc.

Về các kiến nghị của KTNN sau khi kiểm toán, ông Hồ Đức Phớc cho biết: Chủ yếu vẫn là các tồn tại như đã nêu trước đây, nhưng KTNN nhấn mạnh thêm việc tăng cường công khai, minh bạch; (làm các dự án BOT giao thông) phải có kế hoạch, chiến lược rõ ràng; phải tập trung giám sát chất lượng và khối lượng công trình như đầu tư bằng vốn ngân sách; phải quyết toán sớm các dự án và tính toán doanh thu, chi phí chính xác để có thời gian thu phí một cách đúng đắn nhất, vừa bảo đảm lợi ích của nhà đầu tư, vừa bảo đảm lợi ích của nhân dân, của nhà nước nữa.

“Thực ra mà nói, BOT là một hình thức tốt. Nếu không làm BOT thì không tìm ra nguồn lực để phát triển hạ tầng giao thông. Còn việc những sai sót thường có, ví dụ về doanh thu (tính toán sai lưu lượng xe qua lại, mức phí, trạm thu phí, ký hợp đồng thời gian thu phí); rồi chi phí đầu tư (chẳng hạn đội phí vượt quá mức cho phép); hoặc chất lượng công trình (khi phê duyệt thiết kế, dự toán và giám sát thi công không được chặt chẽ, vì khi đó có quan điểm đây là vốn tư nhân, nên phần khuất, phần chìm, phần kết cấu chịu lực không được nghiệm thu)... là những thứ đang tồn tại thì hoàn thiện lại để giai đoạn sắp tới thu hút BOT tốt hơn” - Tổng KTNN Hồ Đức Phớc nhấn mạnh.

Trước câu hỏi về việc liệu thời điểm KTNN tham gia kiểm toán các dự án BOT giao thông có muộn, vì như trên đã nêu, ban đầu, các dự án BOT được coi là các dự án tư nhân, nên các quy trình kiểm soát không chặt chẽ như đầu tư công, ông Hồ Đức Phớc cho biết: KTNN có thể nói là vào sớm nhất trong các cơ quan thanh tra, kiểm tra. “Về nguyên tắc, bao giờ cũng phải kiểm toán sau; sau khi có khối lượng, sau khi có công trình. Nếu là kiểm toán chi phí thì phải kiểm tra chi phí trực tiếp, gián tiếp và chế độ chính sách khác. Nếu có điều kiện có thể kiểm toán hiện trường, kiểm toán chất lượng công trình, còn những chỗ nào không đủ điều kiện nhân lực, phương tiện thì thôi”.

Tuy nhiên, ông Hồ Đức Phớc nhấn mạnh: “Riêng doanh thu là phải kiểm toán trên hiện trường. Doanh thu là phải xác định lưu lượng xe cộ qua lại trên thực địa, từ đó mới tính được doanh thu có sát thực tiễn hay không, mới quay trở lại quy chiếu ra được thời hạn thu hồi vốn là bao nhiêu, để xác định thời hạn thu phí cho chính xác”. Do đó, ông Hồ Đức Phớc đánh giá quan điểm cho rằng kiểm toán vào muộn sẽ khó có thể kiểm toán chính xác công trình là “không đúng”, vì “thường là công trình khởi công, có khối lượng - thường là 70% khối lượng, mới kiểm toán chi phí tốt. Còn kiểm toán tuân thủ có thể vào đánh giá ngay việc thủ tục đầu tư có đúng hay không, dự án phê duyệt có đúng hay không, chỉ định thầu có đúng hay không... Đó là giai đoạn gọi là tiền kiểm toán”.

Trước đó, báo cáo kiểm toán năm 2016 của KTNN đã chỉ ra nhiều bất cập sau khi kiểm toán 27 dự án BOT, bao gồm: Ngoài các hạn chế sai sót trong quá trình đầu tư, công tác quản lý các dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT, BT còn bộc lộ nhược điểm, sai phạm, tùy tiện, lãng phí, gây khó khăn cho người dân, doanh nghiệp.

Trạm thu phí Cai Lậy (Tiền Giang) nằm trong số 24 dự án BOT vừa bị KTNN kiểm toán.

Các dự án BOT chưa có tiêu chí lựa chọn dự án; hầu hết các dự án BOT áp dụng hình thức chỉ định nhà đầu tư và chỉ định nhà thầu thi công mà không thực hiện đấu thầu; xác định tổng mức đầu tư của dự án còn sai sót; xác định tổng vốn đầu tư của dự án bao gồm cả phần thuế GTGT được Nhà nước hoàn lại; xác định lưu lượng phương tiện giao thông không phù hợp với thực tế; nghiệm thu, thanh toán còn sai sót (kết quả kiểm toán các dự án BOT trong năm 2016 đã giảm trừ chi phí đầu tư thực hiện 1.150,46 tỷ đồng); góp vốn chủ sở hữu chưa đúng tỷ lệ cam kết; tiến độ thi công chưa bảo đảm; chưa có cơ chế kiểm tra, kiểm soát quá trình thu phí để xác định lưu lượng phương tiện giao thông thực tế qua trạm thu phí; khoảng cách một số trạm thu phí không bảo đảm quy định tối thiểu 70km. 

Qua kiểm toán, KTNN đã kiến nghị giảm thời gian thu phí hoàn vốn của 27 dự án được kiểm toán (năm 2016 là 21 dự án) so với phương án tài chính ban đầu 107,4 năm, trong đó dự án giảm nhiều nhất là 13 năm 01 tháng, 12 ngày (Dự án công trình mở rộng QL1 đoạn Km 1488-km1525, tỉnh Khánh Hòa). Do đó, KTNN đã kiến nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ GTVT: Bổ sung tiêu chí đánh giá năng lực quản lý đầu tư các dự án ngành GTVT vào các quy định đánh giá lựa chọn nhà đầu tư dự án BOT giao thông và đưa thêm chủ thể đại diện cơ quan Nhà nước có thẩm quyền vào hợp đồng BOT và nêu rõ trách nhiệm, quyền hạn, cơ chế phối hợp, chế tài xử lý trong quá trình triển khai thực hiện dự án.

Nghiên cứu và đưa ra cơ chế kiểm soát lưu lượng phương tiện qua trạm, kiểm soát doanh thu thực tế của dự án để bảo đảm tính công khai, minh bạch trong thực hiện dự án BOT giao thông, đồng thời khẩn trương chỉ đạo các nhà đầu tư hoàn chỉnh hệ thống thu phí không dừng; quy định về việc thường xuyên công khai, cập nhật lưu lượng phương tiện, doanh thu hoàn vốn, thời gian thu phí hoàn vốn của dự án BOT khi đàm phán và ký kết hợp đồng BOT; quyết toán các dự án BOT, đồng thời hoàn thiện cơ chế quản lý dự án BOT giao thông chặt chẽ, hiệu quả.