"Thần mộc" đất Tiên Lục

Tiên Lục là vùng đất cổ gắn với nhiều truyền thuyết và dấu tích lịch sử. Cây Dã hương cổ thụ tọa lạc sừng sững trên một gò đất rộng cạnh đình Viễn Sơn. Dáng cây đứng thẳng bề thế, cành lá sum suê, xanh tốt quanh năm. Thân cây to 8 người ôm không xuể, cao chừng 36 m, tán rộng phủ khoảng 2 sào đất (tương đương gần 800 m²). Lớp vỏ cây dày trung bình khoảng 15 cm, tán Dã hương xòe phủ kín mái đình, tạo không gian linh thiêng cho một vùng quê giàu truyền thống văn hóa.

Trong tâm thức người dân Tiên Lục, cây Dã hương cổ thụ như một chứng nhân trầm mặc, linh thiêng bảo vệ, chở che cho xóm làng, quê hương.

Không ai biết cây Dã hương có từ bao giờ, nhưng căn cứ vào bản thần tích vùng Tiên Lục cho biết: Dưới thời vua Lê Cảnh Hưng (1740 - 1786), trong một lần ngang qua vùng này, thấy cây Dã hương to đẹp, nhà vua đã sắc phong cho cây là "Quốc chúa đô mộc Dã Đại vương" (nghĩa là cây Dã hương to đẹp nhất nước Nam) và cho phép thờ tại đình làng.

Trong tài liệu của Viện Viễn Đông Bác Cổ (tiền thân của Bảo tàng lịch sử quốc gia), cây Dã hương ở Tiên Lục cũng được xếp vào hạng "Cổ thụ quý hiếm của Đông Dương" cần được bảo vệ. Tạp chí Xưa và Nay từng công bố tài liệu xác định: Cây Dã hương được bộ Bách khoa từ điển Larousse của Pháp ghi nhận và đăng ảnh tại Hội chợ Marseille Pháp năm 1932 với dòng chú thích "Le camphrier Tien Luc deuxieme camphrier du mondé" nghĩa là "Cây Dã hương Tiên Lục, cây Dã hương lớn thứ hai thế giới".

Trong tâm thức người dân Tiên Lục, Dã hương tựa một chứng nhân trầm mặc và linh thiêng, lặng lẽ bảo vệ xóm làng, quê hương. Ngày ngày, dưới bóng linh mộc, trẻ con chơi đùa, người già nhâm nhi chén trà kể chuyện xưa tích cũ. Những người con của Tiên Lục đi xa rồi trở về, chạm tay vào vỏ cây sần sùi hồi tưởng ký ức, gửi gắm niềm tin bình an giữa dòng đời nhiều biến động... Người dân địa phương thường gọi Đại lão thần mộc Dã hương bằng hai tiếng thân thương "cụ Dã" hoặc "cụ cây". Nhiều người tin rằng mùi hương từ cây có thể làm dịu thân tâm, thậm chí "chữa lành" bệnh tật. Còn theo các tài liệu về thực vật, dã hương thuộc họ long não, nhựa cây có chứa tinh dầu thơm, lá cây có thể làm thuốc. Lá khô và gỗ của cây dùng làm phụ phẩm của hương trầm, đốt có mùi thơm dễ chịu.

Năm 1989, Bộ Văn hóa - Thông tin đã công nhận cây dã hương cùng quần thể đình, chùa, đền tại Tiên Lục là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Năm 2012, cây Dã hương chính thức được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam. Đến tháng 11/2024, quần thể di tích đình, đền, chùa Tiên Lục gồm các công trình kiến trúc nghệ thuật: Chùa Phúc Quang, đền Tiên Lục, đình Thuận Hòa, đình Viễn Sơn và cây Dã hương được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt.

Những cuộc hồi sinh kỳ diệu

Cây Dã hương không chỉ chứng kiến bao biến thiên đổi thay của quê hương, đất nước mà chính bản thân “Thần mộc” cũng từng nhiều lần đối mặt với thử thách sinh tồn.

Tay vuốt nhẹ lớp vỏ sần sùi của "cụ cây", ông Hoàng Viết Nên, thủ từ đình Viễn Sơn trầm giọng kể: "Khoảng những năm 1980, có lần trẻ nhỏ đốt lửa sưởi ấm dưới gốc, ngọn lửa bén vào thân cây, cháy âm ỉ suốt hai ngày. Cả làng hò nhau gọi xe cứu hỏa về chữa cháy suốt hai ngày đêm mới dập tắt được. Khi đó, ai cũng nghĩ chắc cây sẽ lụi, vậy mà đến mùa xuân, cành lá đâm chồi, cây lại hồi sinh xanh mướt".

Nhưng cuộc thử thách với "Thần mộc" chưa dừng ở đó. Có lần, chỉ trong vài giờ, sâu cước kéo đến, ăn trụi gần nửa tán cây. Ông Nguyễn Văn Đề, 68 tuổi, người dân xóm Giữa, sống ngay sát bên cây vẫn nhớ như in: Một buổi sáng thức giấc, tôi nghe tiếng rào rào lạ phát ra từ phía cụ Dã. Lại gần, thấy hàng đàn sâu cước đang rỉ rả ăn lá. Tôi vội báo chính quyền, rồi cùng bà con chạy đi mua thuốc về phun để cứu cụ cây. Lúc phát hiện, chỉ một phần tán bị xâm hại, vậy mà trong khoảng hơn hai tiếng từ khi phát hiện đến khi phun thuốc xong, cụ cây đã xác xơ, mỗi phút trôi qua là thêm một mảng xanh biến mất. Sau khi phun thuốc, sâu cước rơi xuống, người dân gom lại đem cân được hơn 60 kg sâu. Nhìn tán cây trơ trụi, ai nấy đều bàng hoàng. Vậy mà thật diệu kỳ, ít lâu sau, từ thân cành lại bật lên những mầm non xanh biếc như thể cụ Dã tự hồi sinh...

Trong suốt hành trình tồn tại và phát triển, Đại lão Dã hương đã hòa vào đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng, mang lại giá trị về môi trường và cả niềm tin hướng thiện. Những năm gần đây, chính quyền địa phương quan tâm tôn tạo cảnh quan khuôn viên, làm trụ chống cành, gia cố thân cây bị rỗng; xung quanh gốc Dã hương được dựng hàng rào bảo vệ, người dân còn ươm trồng nhân cấy cây con. Ngày ngày, nhiều đoàn khách trong và ngoài nước về tham quan, chiêm ngưỡng vẻ đẹp của cây Dã hương nghìn năm tuổi.

Ráng chiều buông, ngước nhìn tầng lá dã hương xanh vời vợi cùng mây trời, gợi nhớ cảm xúc của cố nhà thơ Duy Phi: "Đã bao nhiêu vầng trăng/Lạc vào trong thớ gỗ/Đất trung du sỏi đỏ/Vẫn lọc được ngát trầm/Lẫn cỏ cây thời vụ/Còn dáng đứng ngàn năm...".

Tín ngưỡng thờ Mẫu ở Bắc Ninh

BẮC NINH - Trong kho tàng tín ngưỡng, tôn giáo và đời sống tinh thần của dân tộc Việt Nam, tục thờ Mẫu là một tín ngưỡng độc đáo, giàu bản sắc, phản ánh sâu sắc tâm hồn, cội nguồn văn hóa và khát vọng của Nhân dân ta. Việc tôn thờ các Mẫu và gắn Mẫu với những nhân vật lịch sử có thật là sự khẳng định những công lao, đóng góp của người phụ nữ trong tiến trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đó chính là truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của người Việt.

Quan họ hiếu - Nét đẹp văn hóa cần phục dựng

BẮC NINH - Mỗi làng quan họ gốc thường có hình thức diễn xướng đặc trưng với những quy định lề lối riêng. Trong đó, làng Lũng Giang (còn gọi làng Lim, xã Tiên Du) và làng kết chạ Tam Sơn (phường Tam Sơn) từng có một hình thức diễn xướng quan họ rất độc đáo gọi là "Quan họ hiếu" hay còn gọi chèo Chải hê nhưng nay đã mai một.

Thiếu nhi Thượng Thôn giữ mạch ca trù

BẮC NINH - Thôn Thượng Thôn (xã Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh) là một trong những chiếc nôi của nghệ thuật Ca trù - Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh. Dưới sự dìu dắt tận tâm của những thế hệ đi trước, Câu lạc bộ văn hóa văn nghệ Sông Cầu góp phần “giữ lửa” cho loại hình nghệ thuật truyền thống này.