Đội du kích Ba Hòn gặp mặt truyền thống.

Ông là Giáp Văn Kỷ, (tuổi Kỷ Tỵ 1929) quê làng Mòng bên bến nước Cấm Sơn (Lục Ngạn).

Chàng trai Giáp Văn Kỷ được sinh ra giữa núi rừng khi nước nhà đang còn trong đêm dài nô lệ, tuổi thơ làm bạn với nương bãi, núi đồi, với những ngày chăn trâu kiếm củi không được đi học nên "chữ nhất bẻ đôi" cũng không biết. Năm 17 tuổi, khi chính quyền cách mạng còn non trẻ, thực dân Pháp câu kết với tay sai kích động hằn thù dân tộc, phá hoại khối đoàn kết toàn dân. Tình cảnh đó thôi thúc người thanh niên họ Giáp sớm gia nhập đội quân Vệ quốc đoàn, khi đó hễ nói đi Vệ quốc đoàn là trong lòng xốn xang khác nào đi hội. Nỗi khát khao ấy đã đến với ông đúng dịp mùa xuân năm 1947, khi ông trở thành anh lính Vệ quốc đoàn.

Tổng Cấm Sơn xưa, nơi ba ngọn núi nhô lên giữa lưng trời nên người dân gọi là Núi Ba Hòn. Chiến tranh nổ ra, nơi đây trở thành căn cứ địa để 99 du kích quân nghe theo Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19-12-1946) hội tụ về nguyện một lòng trừ gian diệt ác, đánh Pháp, tiễu phỉ, gìn giữ bản làng, bảo vệ quê hương. "Cấm Sơn có núi Ba Hòn/ Có đoàn du kích đỉnh non diệt thù"… Đoàn quân ấy cũng gian nan khổ cực, cũng đắng chát não nùng, khi thì củ mài trừ bữa, khi ổi xanh lót lòng, khi săn chuột đồng làm thực phẩm. Có Tết đón giao thừa bằng bữa cơm độn quả sung chát, bát cháo rau dền không muối thay cơm. Vậy mà lửa cách mạng vẫn nhóm lên từ 21 làng kháng chiến, khiến kẻ thù dù hung hăng cũng không dám liều mình bén mảng. Tuy thế nhưng đội quân của ông có giai đoạn khốn khó cùng cực khi căn cứ Ba Hòn bị quân Pháp tấn công truy đuổi, buộc lực lượng lui dần vào cố thủ trong thung lũng Teo To cách ải Chi Lăng chừng 4 km. 

Đây là thời kỳ khổ ải nhất. Có bữa chỉ 3 ống gạo (mỗi ống 8 lạng) nấu cháo cho 70 con người cùng nhau xì xụp. Đêm ngủ thì lấy lá khô phủ kín. Có một nhà thơ chiến sĩ khi ấy đến “ba cùng” với anh em đã không khỏi động lòng trắc ẩn trước cám cảnh: "Có khi gạo hết tiền vơi/ Ổi xanh hái xuống đành xơi no lòng/ Đêm đông gió bấc lạnh lùng/ Áo quần rách nát lá dùng che thân"… để rồi một bài thơ nổi tiếng trong 100 bài thơ hay về đề tài chiến tranh thế kỷ XX được ra đời. Đó chính là bài Lên Cấm Sơn của Thôi Hữu.

Đời chiến binh Giáp Văn Kỷ là như vậy. Sau trận chiến tiêu diệt địch tại làng Mòng năm 1950, ông được đứng vào hàng ngũ của Đảng. Năm 1959, ông giữ cương vị huyện đội phó Huyện đội Lục Ngạn. Năm 1965, ông lên đường vào Nam đánh Mỹ làm Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 307 nổi tiếng. Năm 1968 làm Phó Chỉ huy Tỉnh đội Long Khánh, nhiều lần ông được gặp gỡ nữ tướng Nguyễn Thị Định để xem xét binh tình trong mỗi mùa chiến dịch. Mười năm trong chiến trường miền Nam với ông là mười năm phải đối mặt với biết bao hiểm nguy. "Bằng tốt nghiệp trường đời" qua hai cuộc trường chinh chiến đấu của ông là 9 huân, huy chương trên ngực, huy hiệu 65 năm tuổi Đảng.

Trở về với đời thường nhưng bàn chân người lính già vẫn không ngơi nghỉ. Công việc xã hội luôn được ông lấy làm niềm vui trong cuộc sống, bước chân ông vẫn qua miền tây bắc với Điện Biên, cùng đồng đội trở lại miền Nam với Quảng Trị, Tây Nguyên tri ân liệt sĩ. Mỗi lần như vậy là ông như được trải lòng thanh thản và khỏe ra sau năm tháng chiến tranh. Về với núi Ba Hòn, với non nước Cấm Sơn anh hùng mà nỗi lòng ông luôn đau đáu về những đồng đội đã nằm lại đó đây trên mỗi cánh rừng. Đã có lần ông bật khóc khi chạm vào những kỷ niệm đối với những người ra đi không trở lại. Chính ông, với trách nhiệm và nhân chứng một thời đã hoàn tất thủ tục cho 5 đồng đội hy sinh từ những tháng năm đánh Pháp được truy tặng danh hiệu liệt sĩ. 

70 năm trước, từ bến làng Mòng ông ra đi vì kháng chiến mà không hẹn ngày về. Còn giờ đây cũng tại bến bờ này ông là số hiếm hoi cuối cùng trong 99 du kích Ba Hòn năm xưa chia tay mùa thu nơi trần thế để về với cõi thiên thu. Người viết bài này may mắn nhiều lần được gặp những con người bằng xương bằng thịt ấy, được nghe bao câu chuyện huyền thoại về cuộc đời các cụ để hôm nay được viết lên mấy dòng này, thay nén tâm nhang tiễn người về thiên cổ!

                                                                                    Ngô Minh Bắc