"Trai Tiên Điền tinh anh Hồng Lĩnh/ Gái Kinh Bắc thanh sắc Tiêu Tương" - dòng máu tinh anh của Tiên Điền và tâm hồn thanh nhã, tinh tế của Kinh Bắc đã kết tinh nên thiên tài thi ca Nguyễn Du với kiệt tác “Truyện Kiều” bất hủ vang danh thế giới.

Người thân của Nguyễn Du ở Kinh Bắc

Theo gia phả và sử liệu, Đại thi hào - Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Du (1765 - 1820) là con trai thứ 7 của quan Tể tướng - Đại tư đồ Xuân quận công Nguyễn Nghiễm quê ở Tiên Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh. Cụ Nguyễn Nghiễm có 8 vợ và 21 người con.

Cụ Trần Văn Bột, 97 tuổi ở thôn Kim Thiều, phường Phù Khê giới thiệu cuốn gia phả của dòng họ Trần.

Bà Trần Thị Tần - thân mẫu Nguyễn Du là vợ ba của Nguyễn Nghiễm, con gái của cụ Trần Ôn là một vị quan trông coi sổ sách kế toán dưới quyền Nguyễn Nghiễm. Qua điền dã nghiên cứu, phân tích và đối chiếu gia phả của các họ tộc, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Khắc Bảo, người đã có hơn 30 năm dày công sưu tầm nghiên cứu về Nguyễn Du và Truyện Kiều cho biết: "Ở quê ngoại Kinh Bắc - Bắc Ninh, ngoài thân mẫu Trần Thị Tần, Nguyễn Du còn có hai người mẹ kế, một chị dâu, một em dâu, một anh rể và một em rể đều là người Kinh Bắc".

Như diễn giải của nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Bảo thì quan Tể tướng Nguyễn Nghiễm sau khi cưới bà Trần Thị Tần làm bà ba đã cảm nhận được vẻ đẹp của giai nhân xứ Kinh Bắc nên đã cưới thêm bà vợ thứ tư là Nguyễn Thị Xuyên người xã Hoàng Mai, Yên Dũng (cũ) và bà vợ thứ năm Nguyễn Thị Xuân người Tiêu Sơn (nay là tổ dân phố Hưng Phúc, phường Tam Sơn).

Anh thứ hai, khác mẹ với Nguyễn Du là Nguyễn Điều lấy bà vợ hai là Nguyễn Thị Nguyện quê ở Liễu Ngạn, huyện Siêu Loại, Kinh Bắc. Bà Nguyễn Thị Nguyện chính là em gái của danh nhân Nguyễn Gia Thiều - tác giả "Cung oán ngâm khúc". Đôi uyên ương này sau đó sinh ra Nguyễn Hành cũng là nhà thơ nổi tiếng đương thời được xếp vào "An Nam ngũ tuyệt" cùng với chú ruột Nguyễn Du.

Em trai cùng mẹ với Nguyễn Du là Nguyễn Ức lấy vợ ở làng Phù Đổng, Đông Ngàn, Kinh Bắc (nay thuộc Gia Lâm, Hà Nội). Một người em gái khác mẹ với Nguyễn Du cũng lấy chồng là Vũ Trạch, người xã Xuân Lan, Lương Tài, Kinh Bắc. Đặc biệt, người chị ruột cùng mẹ với Nguyễn Du là bà Nguyễn Thị Diên được gả cho ông Vũ Trinh (1759-1828) thuộc dòng dõi danh gia vọng tộc ở Xuân Lan, Lương Tài, Kinh Bắc cũng là một thi nhân nổi tiếng. Người anh rể Vũ Trinh có mối quan hệ gắn bó thân thiết với Nguyễn Du.

Theo nghiên cứu của nhà văn Phạm Thuận Thành (Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh): Vũ Trinh là anh rể và cũng là một trong những bạn thơ tâm đắc của Nguyễn Du. Chính Vũ Trinh là người đầu tiên được Nguyễn Du nhờ đọc bản thảo và sau đó ông đã để lại dấu ấn rất rõ khi bình về thi phẩm “Truyện Kiều” thật xác đáng, sâu sắc. Nhận xét về “Truyện Kiều”, Vũ Trinh viết: "Thảm thiết khóc người xưa để lưu tặng cho đời sau, đó là lời Thánh Thán. Như mấy câu đây của Tố Như (từ câu 1 đến câu 6) đã bao quát hết điều đó".

Như vậy, Đại thi hào Nguyễn Du có mối liên hệ đậm sâu với vùng văn hiến Kinh Bắc. Tình thương và trí tuệ của người mẹ Kinh Bắc cùng môi trường sống thuở niên thiếu ở đất Bắc đã thấm sâu vào hồn thơ ông, tạo nên sắc thái riêng biệt trong “Truyện Kiều” vừa tha thiết, nhân hậu, vừa tài hoa, tinh tế. Khi bàn về ảnh hưởng của văn hóa Kinh Bắc trong hồn thơ Nguyễn Du, giới nghiên cứu đều cho rằng: Cốt cách và văn chương siêu việt của Đại thi hào Nguyễn Du là sự hội tụ, kết tinh của nhiều giá trị. Trong đó, nổi bật là giá trị miền Kinh Bắc văn hiến quê mẹ và vùng văn hóa sông Lam - Hà Tĩnh quê cha với sự hào hoa, thanh lịch của đất Thăng Long kinh kỳ nơi ông chào đời và gắn bó suốt thời thơ ấu.

Di sản quê mẹ

Từ mối quan hệ sâu đậm và phong phú trên, Đại thi hào Nguyễn Du và gia tộc của ông đã để lại nhiều dấu ấn văn hóa trên quê hương Bắc Ninh với những di sản tiêu biểu hiện vẫn đang được bảo lưu, gìn giữ. Kỷ niệm 260 năm Ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2025), về thăm làng Kim Thiều ở phường Phù Khê, chúng tôi được chạm vào di sản ngoại tộc Trần gia danh giá. Dòng họ Trần ở Kim Thiều vốn là một danh gia vọng tộc có nhiều bậc túc nho, khoa bảng, tiêu biểu là hai cha con Tiến sĩ Trần Ngạn Húc (1504 -1581) và Tiến sĩ Trần Phi Nhỡn (1549-1623) đều là những tên tuổi tiêu biểu của vùng văn hóa Đông Ngàn xưa.

Hiện nay, dòng họ Trần ở làng Kim Thiều còn gìn giữ đền thờ các bậc khoa bảng cùng nhiều di sản văn hóa quý giá như tư liệu cổ, đồ thờ tự và đặc biệt là cuốn gia phả của dòng họ Trần viết bằng chữ Hán, sao chép năm 1894. Cuốn gia phả ghi chép lai lịch dòng họ từ cụ Tổ đến đời thứ 14, nêu rõ thân thế các bậc khoa bảng, đồng thời cung cấp thông tin quan trọng về cụ Trần Ôn làm quan “Câu kê” là cha của bà Trần Thị Tần, tức ông ngoại của Đại thi hào Nguyễn Du. Cụ Trần Văn Bột, 97 tuổi, đời thứ 16, người đang lưu giữ cuốn gia phả như báu vật, tự hào kể: "Mấy năm trước, có đoàn làm phim về Nguyễn Du đến đây, tôi đem gia phả ra cho họ xem, họ rất trân trọng".

Đền thờ Tiến sĩ họ Trần có diện tích khoảng 300 m², nhìn ra hồ nước trước làng. Trên cổng đền đắp nổi bốn chữ Hán "Vạn sự giai thành" nghĩa là vạn sự đều thành công. Qua cổng là sân rộng rợp bóng cây, dẫn vào tòa tiền đường ba gian được phục dựng năm 1997. Toàn bộ công trình mang dáng vẻ cổ kính, thâm nghiêm, là niềm tự hào của con cháu dòng họ. Ông Trần Văn Tiến, Tổ trưởng tổ dân phố Kim Thiều cũng là một hậu duệ họ Trần cho biết: Đền thờ đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh từ năm 1998. Hiện dòng họ có khoảng 540 suất đinh, chưa kể một chi ở Kiếp Bạc (Hải Phòng). Mỗi dịp lễ Tết, giỗ Tổ, con cháu tề tựu về đây dâng hương, tưởng nhớ công đức tiền nhân.

Trải qua thời gian, thi phẩm “Truyện Kiều” của Nguyễn Du vẫn làm rung động lòng người bởi cái tình thăm thẳm và cái đẹp tuyệt đích của tiếng Việt. Trong dòng chảy văn hóa ấy, quê mẹ Kinh Bắc vẫn là một phần cội nguồn sâu thẳm, nơi khởi sinh tâm hồn tài hoa và trí tuệ trác việt của bậc thiên tài thi ca. Ngày nay, hàng chục bản Kiều nôm cổ đã được giới nghiên cứu Bắc Ninh sưu tầm, khảo cứu và phổ biến trong cộng đồng. Các di tích, di vật khác liên quan đến Nguyễn Du cũng được quan tâm đầu tư tu bổ, tôn tạo. Đặc biệt, trên địa bàn phường Võ Cường và phường Kinh Bắc hiện có một trường trung học phổ thông và một tuyến phố mang tên Nguyễn Du như một cách tri ân và khẳng định mối duyên văn hóa bền chặt giữa Đại thi hào với quê mẹ Bắc Ninh-Kinh Bắc.

Đọc văn của ông giáo miền Kinh Bắc

BẮC NINH - Rasul Gamzatov, nhà thơ lớn của nước Nga (1923-2003) từng viết trong tập bút ký - tản văn nổi tiếng “Đaghextan của tôi” rằng: Hãy để cho tuổi trẻ sôi nổi hát bằng thơ và tuổi già chậm rãi nói bằng văn xuôi. Luận điểm này không chỉ dành riêng cho các cây bút sử dụng tiếng Avar hay cả nước Nga, mà hầu như đúng với văn học của mọi dân tộc, mọi thời đại. Tuy nhiên vẫn có những ngoại lệ, ngay cả ở Việt Nam, nơi mà nền văn xuôi còn khá trẻ so với nhiều dân tộc trên thế giới.

Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh biểu diễn ra mắt vở ca kịch "Cô gái làng Quan họ"

BẮC NINH - Sau hơn 2 tháng dàn dựng và luyện tập, Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh vừa tổ chức biểu diễn ra mắt vở ca kịch "Cô gái làng Quan họ" phục vụ Nhân dân. Tác phẩm đã được Hội đồng nghệ thuật của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thẩm định và tổng duyệt trước khi công diễn phục vụ công chúng. 

Bắc Ninh: Lan tỏa văn hóa đọc từ những tâm hồn đẹp

BẮC NINH - Trong hành trình nuôi dưỡng văn hóa đọc, những bạn nhỏ chăm học, ham đọc luôn là những “ngọn lửa” âm thầm nhưng bền bỉ truyền cảm hứng. Tình yêu sách cùng những việc làm tích cực của các em đã góp phần để văn hóa đọc lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng.