Tàu chở cát trên sông Lục Nam.

Những đêm không ngủ

Thình thịch... Thình thịch... 3 giờ 30 phút sáng 9-3 ở thôn Vườn, xã Đan Hội, tiếng bước chân ngày càng gấp gáp. Nhiều thanh niên trai tráng trên tay cầm gậy gộc, "bom" xăng... di chuyển xuống bến Chợ Xa - nơi có con thuyền nhỏ đang chờ sẵn. Vài phút sau, tiếng loa của thôn vang lên: "Loa loa loa... Có cát tặc! Có cát tặc! Người dân khẩn trương ra bờ sông vây bắt"!

Cả thôn Vườn rộn lên như đàn ong vỡ tổ. Hàng trăm người dân không kể già, trẻ, gái, trai lao ra cánh đồng Vườn Sau nằm bên dòng sông Lục Nam để bắt cát tặc. Trong ánh trăng cuối tháng lờ mờ, mọi người vẫn thấy rõ ba tàu đang cắm vòi chĩa về phía bờ nơi những ruộng lúa, bãi ngô của bà con để hút cát.

Thấy động, mấy chiếc tàu vội nhổ neo tìm cách bỏ chạy. Trong số đó, một chiếc kêu lên ùng ục rồi nằm im bởi chết máy và lập tức vài chục người dân ập lên khống chế con tàu đưa về bờ. Phía bên kia sông thuộc xã Trí Yên (Yên Dũng), vài chiếc xe máy cũng lao tới tìm cách tiếp ứng con tàu, khiến tình thế trở nên căng thẳng. Rất may lực lượng Công an huyện Yên Dũng kịp thời có mặt ổn định tình hình.

Hơn một tiếng sau, hàng trăm người dân thôn Vườn dốc sức kéo tàu cát vừa bắt được vào bờ. Lực lượng chức năng huyện Lục Nam cũng có mặt lập biên bản, tiếp nhận con tàu để xử lý theo pháp luật. Chiếc tàu được xác định đã khai thác trái phép gần 400 m3 cát, chủ tàu là Nguyễn Thị Thu Hằng, thường trú tại phường Đáp Cầu, TP Bắc Ninh.

Trời đã sáng tỏ, người dân thôn Vườn trở về nhà, khuôn mặt ai cũng phờ phạc bởi nhiều ngày qua, chưa đêm nào họ được ngủ yên do nạn cát tặc lộng hành. 

Niềm tin bị đánh cắp

Mấy ngày sau, tôi trở lại thôn Vườn. Dòng sông Lục Nam chảy qua khu vực bến Chợ Xa đã yên bình, lặng lẽ chở nặng phù sa về xuôi. Khác với dòng sông hiền hòa kia, lòng người thôn Vườn vẫn đang dậy sóng. Sự nghi kị lẫn nhau về ai đó trong thôn đã làm "nội gián" cho hai tàu cát hôm trước chạy thoát khiến không khí trở nên nặng nề.

- Tàu hút cát trộm hôm trước bị bắt, giờ xử lý ra sao?- Tôi hỏi Trưởng thôn Vườn - Hoàng Văn Quang.

Anh Quang cho biết, hiện mọi thông tin về việc nhân dân vây bắt tàu hút cát cần được kiểm soát. Bà con e ngại những đối tượng xấu sẽ tìm cách trả thù, uy hiếp. "Niềm tin đã bị đánh cắp. Nhiều lần trước, mỗi khi chúng tôi chuẩn bị huy động người dân ra vây bắt tàu hút cát trái phép thì không hiểu sao những người trên tàu thuyền này đã biết trước, tìm cách chạy thoát", anh Quang bày tỏ.

Thôn Vườn nằm giáp sông Lục Nam, với khoảng 150 hộ dân. Nhiều diện tích đất canh tác màu mỡ của bà con bám theo bờ sông, chạy dài gần 2km. Do lưu vực sông chạy qua đây có khúc cua rộng, trữ lượng cát xây dựng khá dồi dào, chất lượng cát tốt... Có lẽ vì thế, các tàu thuyền hút cát thường xuyên đến đây khai thác trộm. Hậu quả, nhiều diện tích đất canh tác của dân bị sạt lở xuống sông. "Số diện tích bị mất lên đến vài mẫu rồi. Cứ đà khai thác cát như thế này, chẳng mấy thời gian nữa, người dân chúng tôi hết đất canh tác", anh Trần Văn Tân, thôn Vườn bức xúc nói.

Trước tình trạng cát tặc hoành hoành, cán bộ, người dân thôn Vườn đã nhiều lần viết đơn kiến nghị lên cấp trên song dường như đâu vẫn đóng đó. Tàu hút cát liên tục đến cắm vòi xuống dòng sông, nổ máy rầm rầm. Chúng thường đi từ 2-3 tàu, làm huyên náo một vùng quê. Người dân thôn Vườn tập trung xua đuổi, chúng dạt sang bờ sông bên kia. Khi bà con về, chúng lại chĩa vòi sang hút cát trộm. Anh Trần Văn Chinh, Phó thôn Vườn cho biết: Năm 2010, người dân đã dìm một chiếc tàu hút cát tại vực Chợ Xa này. Năm 2016, thôn bỏ tiền ra đóng một chiếc thuyền máy bằng sắt chuyên để vây bắt cát tặc. Từ đó đến nay, bà con vây bắt được 2 chiếc nữa. Số tàu bắt hụt hoặc bị xua đuổi thì rất nhiều.  

Người dân thôn Vườn, xã Đan Hội (Lục Nam) bức xúc khi diện tích đất canh tác bị sạt lở do nạn khai thác cát trái phép.

Để người dân có cuộc sống bình yên

Sông Lục Nam chảy qua địa phận thôn Vườn và nhiều thôn, xóm khác của các xã Yên Sơn, Khám Lạng, Vũ Xá, Bắc Lũng... Tại những khu vực này cũng đã xảy ra tình trạng khai thác cát trái phép, kéo theo hàng nghìn m2 đất canh tác hai bên bờ sông bị sạt lở, gây bức xúc trong nhân dân. Không ít lần, người dân manh động dùng gạch đá xua đuổi tàu hút cát. Chính quyền địa phương, ngành chức năng huyện Lục Nam cũng tích cực vào cuộc. Chỉ tính từ năm 2017 đến nay, lực lượng chức năng huyện và quần chúng nhân dân đã bắt 47 tàu khai thác cát trái phép, đề nghị xử phạt hàng trăm triệu đồng. Riêng từ đầu năm 2018 đến nay đã bắt 7 tàu khai thác cát trái phép. Ông Nguyễn Duy Quảng, Trưởng Phòng Tài nguyên và Môi trường, Tổ trưởng tổ xử lý nhanh của huyện cho biết: “Khó khăn trong công tác này là các đối tượng khai thác cát trái phép thường hoạt động vào ban đêm. Trong khi đó, phương tiện tàu thuyền của lực lượng chức năng huyện nhỏ, không thuận lợi khi tiếp cận đối tượng”.

Hôm trở lại thôn Vườn, gặp đội ngũ lãnh đạo thôn, ai cũng bảo đến giờ họ mới đỡ lo. Nhỡ ra rạng sáng 9-3 vừa qua không may xảy ra xô xát giữa người dân và cát tặc, rồi nhỡ có ai đó bị thương thì thật nguy hiểm. Trách nhiệm trước hết về phía lãnh đạo thôn. 

Theo luật pháp, khi phát hiện các phương tiện vi phạm, người dân hoặc công dân có quyền bắt giữ nhưng phải chuyển giao cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong thời gian sớm nhất để xử lý theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, nếu tình trạng khai thác cát vẫn ngang nhiên diễn ra ở đoạn sông này nói riêng, trên sông Lục Nam nói chung thì hậu quả sẽ khôn lường khi mà người dân manh động, đơn độc vây bắt cát tặc trong đêm.

Buổi chiều cuối xuân, ánh nắng vàng yếu ớt trải dài trên sông Lục Nam. Những con sóng chạy theo gió vỗ mạnh vào bờ, tung bọt đục ngầu. Tiếng than từ dòng sông hòa cùng tiếng than từ lòng người khi nạn cát tặc vẫn hoành hành…Chia tay người dân thôn Vườn, tôi nhớ đến câu nói của Trưởng thôn Quang “Chúng tôi mong sớm có lực lượng của cơ quan chức năng ở tỉnh, huyện cắm chốt tại đây, giúp người dân hằng đêm không phải nơm nớp lo đuổi bắt tàu hút cát trái phép”. 

Đúng, chỉ có sự phối hợp chặt chẽ, thường xuyên của cơ quan chức năng, chính quyền địa phương với người dân nơi có dòng sông chảy qua trong việc nắm tình hình, tổ chức vây bắt và xử lý nghiêm khắc tàu thuyền hút cát trái phép thì mới hy vọng nạn cát tặc được giải quyết triệt để, bảo đảm cuộc sống bình yên cho nhân dân.

Nam Bình