Lớp học chữ Hán - Nôm dân tộc Dao do ông Bàn Cường giảng dạy.

Trăn trở với văn hóa cội nguồn

Là tộc trưởng của dòng họ Bàn dưới chân dãy núi Yên Tử, trò chuyện với chúng tôi, ông Bàn Cường cho biết: Từ khi còn nhỏ, tôi đã được nghe người cao tuổi trong dòng họ kể, đại ý họ Bàn to lắm, ở suốt chân dãy núi này, đi dọc suối khô vài cái khăn mặt vắt vai vẫn gặp anh em cùng họ. Người trưởng tộc phải thay mặt tổ tiên giữ mạch nguồn bản sắc văn hóa của dân tộc; duy trì phong tục, lề lối trong sinh hoạt cũng như các hoạt động tín ngưỡng theo quy định. Ngẫm đi ngẫm lại tôi thấy mình như có lỗi, cứ mải việc công đôi khi sao nhãng việc họ. 

Phải chăng xã hội thay đổi quá nhanh, mình chưa theo kịp!? Trước đây, sắp đến mùa hội hay có người được cấp sắc là cả họ, cả bản vui, mọi người cùng lo lắng, bận rộn với công việc chung. Muốn tập trung mọi người lại, chỉ cần bảo người trai đầu đinh, thế là chúng khác hú gọi nhau về, muốn làm cái gì cũng dễ. Bây giờ bản đổi thay, đời sống người dân khá lên nhiều. Được nhà nước đưa điện chiếu sáng về, nhà nào cũng sắm ti vi, trai gái trong bản ăn diện như người thành phố, ít khi mặc trang phục dân tộc mình; điện thoại di động được phủ sóng nhưng muốn gặp nhau, cần tiếng nói chung sao khó vậy !? 

Như trải lòng mình, Tộc trưởng Bàn Cường tiếp: Trước, mỗi năm, họ Bàn tổ chức cấp sắc cho từ 4 đến 5 người nhưng nay chỉ còn mấy người biết tiến hành các thủ tục. Thời gian trôi qua, nét sinh hoạt truyền thống của người Dao cũng thưa dần, thay vào đó là những hình thức xa lạ: Thanh niên thích mặc trang phục người Kinh; đầu tóc chẳng giống xưa, rồi uống rượu nhiều, nhảy nhót, khiến người cao tuổi trong họ lo lắng. Phải làm gì ngay, bằng không, sớm muộn người Dao mình cũng mất gốc thôi!

Là cán bộ nghỉ hưu có hơn 40 năm theo Đảng, ông Bàn Cường hiểu đất nước đang từng ngày hội nhập, trong đó có sự du nhập về văn hóa. Ông mong muốn đồng bào mình ngoài tiếp thu những cái tiến bộ, cũng cần lưu giữ và phát huy nét đẹp truyền thống. 

Nghĩ là làm. Việc đầu tiên, Tộc trưởng Bàn Cường bàn với Chi hội người cao tuổi và những già bản tâm huyết mở lớp dạy chữ Dao cổ cho con cháu để giữ gìn phong tục, lễ nghi của dân tộc mình. Năm 2010, lớp học chữ Hán Nôm đầu tiên được mở vào mỗi buổi tối ở bản Thanh Chung, Tộc trưởng Bàn Cường trực tiếp giảng dạy, lớp có gần 30 người theo học. Từ đó đến nay, mỗi năm ông tổ chức dạy một lớp với mọi lứa tuổi, mỗi lớp từ 20-40 người. Không ai phải đóng tiền khi đi học, chỉ cần lòng nhiệt tình và cái tâm với văn hóa cội nguồn. Mọi người đến lớp không chỉ được học, đọc, viết từng nét chữ mà còn được học về đạo lý làm người, cách đối nhân xử thế, phong tục tập quán, sinh hoạt hàng ngày của bà con dân tộc. Vì lẽ đó, việc làm của ông được người dân trong xã và các dòng họ ủng hộ, ngày càng có nhiều người tin tưởng theo học. 

Thấy ông tâm huyết, một số người trong xã còn cùng ông chăm lo cho lớp học, nhiều cuốn sách quý lưu giữ trong kho tàng tri thức của người Dao được mang đến để mọi người tham khảo. Đặc biệt, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cung cấp bộ sách dạy chữ Dao chuẩn 9 quyển để ông dạy và hỗ trợ kinh phí, cấp chứng chỉ cho người học. Theo ông Bàn Cường, người dạy chữ Hán Nôm cần kiên trì và người học cũng phải quyết tâm. Để dạy cho mọi người biết đọc, biết viết và hiểu ý nghĩa của từng từ, câu, ông dành nhiều thời gian nghiên cứu, sưu tầm, dịch ra tiếng phổ thông những cuốn sách cổ của người Dao, đồng thời bổ sung một số tài liệu như: Tam tự kinh, Khai thiên lập địa, Thuyết nhân… 

Hiện nhiều người đã đọc được sách cổ của người Dao, hát những khúc dân ca, thực hiện những lễ nghi qua tài liệu chữ Hán Nôm. 4 năm qua, những lớp dạy chữ cho người Dao dưới chân Yên Tử vẫn đang được tổ chức. "Không chỉ ở đây, mà ở đâu người Dao cần học chữ của dân tộc mình là mình sẽ đến giúp ngay" - Tộc trưởng Bàn Cường hào hứng nói.

Hy sinh lợi ích riêng

Không chỉ tâm huyết truyền dạy chữ Dao để giữ gìn bản sắc, truyền thống văn hóa dân tộc mình, ông Bàn Cường còn sẵn sàng hi sinh lợi ích riêng cho cộng đồng. Câu chuyện hiến đất xây dựng trường học của ông khiến mọi người đều khen ngợi, cảm phục. Khi xã Tuấn Mậu tách ra từ thị trấn Thanh Sơn, chuyện tìm đất xây dựng trường học rất khó khăn. 

Khu vực đất ông Bàn Cường hiến cho địa phương xây dựng trường học.