Cùng với tổ đình Vĩnh Nghiêm, chùa Bổ Đà được xem là trung tâm Phật giáo lớn thứ hai của vùng, mang đậm dấu ấn thiền phái Lâm Tế - một dòng thiền phổ biến ở miền Bắc nước ta. Chùa Bổ Đà ban đầu là sơn môn thuộc chốn tổ Vĩnh Nghiêm, rồi phát triển thành trung tâm độc lập, kế thừa tinh thần Trúc Lâm Yên Tử và hòa quyện cùng bản sắc riêng của Lâm Tế. Trải bao biến thiên lịch sử, ngôi chùa vẫn uy linh như "chứng nhân trầm mặc" đối thoại cùng đất trời và thời gian.

Lối vào chùa Bổ Đà. Ảnh: Việt Hưng.

Bước qua Tam quan uy nghi khắc câu đối "Trúc Lâm khai cảnh hiện/ Lâm Tế hậu tông truyền" (dịch nghĩa: Trúc Lâm mở cảnh Phật, Lâm Tế kế tiếp truyền), khách hành hương như bước vào thế giới tĩnh lặng, từng bức trình tường đất, đá cũ rêu phong thấm đẫm màu thiền.

Khác với nhiều chùa miền Bắc, Bổ Đà được xây theo lối "nội thông ngoại bế" - bên trong thông nhau, bên ngoài là hệ thống tường rào bằng đất nện, trình tường. Đây là lối thiết kế vừa kín đáo, vừa linh hoạt, giúp người hành lễ có thể đi vòng quanh khắp chùa cả khi trời mưa mà không bị ướt. Chùa có 18 tòa ngang, dãy dọc với gần 100 gian liên hoàn như những nếp gấp thời gian, đan xen thành một không gian trầm lặng, u tịch, linh thiêng.

Tại trung tâm nội tự Tứ Ân bài trí hàng trăm pho tượng lớn nhỏ và hàng trăm bức hoành phi, câu đối, biển gỗ sơn son thếp vàng được tạo tác dưới thời Lê Trung hưng và thời Nguyễn. Việc bài trí tượng thờ phản ánh sự dung hòa giữa Phật giáo và tín ngưỡng bản địa. Tinh thần "Tam giáo đồng nguyên" (Phật - Nho - Lão) là minh chứng cho một nền văn hóa Việt Nam mang tính mở, hài hòa và uyển chuyển.

Thượng tọa Thích Tục Vinh, trụ trì chùa Bổ Đà cho biết: Một trong những giá trị đặc sắc của chùa Bổ Đà là vị thế văn hóa, giáo dục. Nơi đây từng là trung tâm khắc in, ấn tống kinh sách lớn nhất miền Bắc suốt gần hai thế kỷ (từ thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20). Hằng năm, mùa an cư kiết hạ có nhiều tăng ni, tín đồ Phật giáo Lâm Tế quy y tham thiền học đạo.

Hiện nay, kho mộc bản chùa Bổ Đà còn tàng lưu 1.935 đơn vị ván in kinh, sách nhà Phật được san khắc bằng chữ Hán và chữ Nôm của người Việt, trong đó có 48 đầu kinh, luật, luận, sách các loại. Bộ kinh thể hiện tư tưởng của Phật giáo Việt Nam, đặc biệt là sự ảnh hưởng của dòng thiền Trúc Lâm Tam tổ, thể hiện triết lý gắn bó giữa đạo và đời. Mộc bản của chùa Bổ Đà không chỉ là báu vật của Phật giáo mà còn là tài sản văn hóa quốc gia được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2016.

Chùa Bổ Đà còn có khu vườn tháp mộ lớn nhất Việt Nam với 131 ngôi tháp và mộ lớn nhỏ khác nhau, lưu giữ tro cốt của hơn 1.000 vị cao tăng. Những ngôi tháp cổ bằng đá, gạch chỉ, bít mạch bằng vôi mật mía và bột giấy bản, bền vững qua thời gian, lặng lẽ kể chuyện về một dòng chảy Phật giáo lâu dài và bền vững qua nhiều thế kỷ.

Bà Dương Thị Hoài Thu, Phó Trưởng Ban Quản lý di tích chùa Bổ Đà giới thiệu mộc bản.

Giữa vườn cây cổ thụ, tiếng chuông trầm mặc hòa cùng mùi trầm hương như đưa ta về quá khứ, nơi các tổ sư từng khai sơn, lập địa và gìn giữ hồn Việt. Chùa không chỉ là nơi tu hành mà còn là chốn bình yên để người dân tìm về. Chị Nguyễn Thị Thảo Nguyên, một tiểu thương địa phương chia sẻ: "Tôi ở phường bên cạnh, tháng nào tôi cũng sang chùa. Không chỉ để cầu may, mà mỗi khi áp lực, mệt mỏi, tôi thường tìm đến chùa, ngồi dưới bóng cây cổ thụ thấy lòng nhẹ nhõm, an yên như được tiếp thêm năng lượng".

Năm 2016, chùa Bổ Đà được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt. Năm 2017, Lễ hội chùa Bổ Đà tổ chức từ 15 đến 18/2 âm lịch hằng năm được đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia. Tháng 7/2025, chùa Bổ Đà là một trong số 12 cụm, điểm di tích thuộc quần thể di sản thế giới Yên Tử -Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa thế giới. Danh hiệu ấy vừa là niềm tự hào vừa khơi dậy trách nhiệm giữ gìn trong cộng đồng địa phương. Bà Dương Thị Hoài Thu, Phó Trưởng Ban Quản lý di tích bày tỏ: “Là người con quê hương, tôi rất xúc động và tự hào khi chùa Bổ Đà nằm trong quần thể danh thắng được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa thế giới. Càng tự hào bao nhiêu, chúng tôi càng ý thức trách nhiệm giữ gìn, bảo vệ di tích bấy nhiêu. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, thời gian tới, chúng tôi sẽ tham mưu với các cấp, ngành xây dựng kế hoạch bảo tồn toàn diện, trong đó ưu tiên tu bổ các hạng mục xuống cấp theo đúng Công ước quốc tế, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng, nhất là giới trẻ về giá trị di sản".

Hướng đi sắp tới được địa phương quan tâm là phát triển du lịch văn hóa tâm linh gắn với bảo tồn, kết nối làng nghề và sinh thái để tạo sinh kế bền vững, mở rộng hợp tác quốc tế, xã hội hóa trong quảng bá giá trị di sản.

Bắc Ninh: “Đánh thức” di sản đình làng

BẮC NINH - Đình làng Bắc Ninh - Kinh Bắc từ lâu đã hiện hữu như chứng nhân lưu giữ mạch nguồn văn hóa, lịch sử, tín ngưỡng của cộng đồng. Trải qua thăng trầm, những ngôi đình cổ kính, uy nghiêm trở thành biểu tượng văn hóa, điểm tựa tinh thần và là nơi kết tinh bản sắc làng xã. Tuy vậy, di sản đình làng Bắc Ninh hầu như chưa được phát huy hiệu quả trong hoạt động du lịch, chưa trở thành điểm đến thu hút khách thập phương...

Bắc Ninh: Xu hướng du lịch nội tỉnh lên ngôi

BẮC NINH - Thay vì đến các khu du lịch nổi tiếng ở các tỉnh, thành phố khác trong dịp hè, nhiều bạn trẻ hoặc các gia đình đã lựa chọn những điểm đến hấp dẫn ngay trên trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Đây chính là xu hướng du lịch tại chỗ nhằm khám phá điều mới mẻ, có góc nhìn khác về những địa danh vốn đã quen thuộc, mang lại trải nghiệm độc đáo và ý nghĩa.

Phát triển sản phẩm du lịch bản sắc Kinh Bắc

BẮC NINH - Trong bối cảnh toàn cầu hóa, di sản văn hóa trở thành nguồn lực có sức ảnh hưởng quan trọng để nâng cao hình ảnh, vị thế quốc gia. Quê hương Bắc Ninh với nền văn hóa đậm đà bản sắc là nguồn tài nguyên dồi dào để phát triển các sản phẩm văn hóa du lịch độc đáo, tạo sự khác biệt và giúp du khách có thêm trải nghiệm.