Duyên lành với dòng gốm cổ

Tại các hội thảo, hội nghị khoa học trong và ngoài tỉnh Bắc Ninh tổ chức trước đây, các giáo sư, nhà khảo cổ, chuyên gia đều có những nhận định quan trọng về dòng gốm cổ Luy Lâu. Theo đó, gốm Luy Lâu ra đời cách đây hơn 2 nghìn năm, là một trong những dòng gốm cổ nhất Việt Nam với nhiều sản phẩm độc đáo, thể hiện trình độ cao trong nghệ thuật tạo hình và nung đốt. Các sản phẩm gốm đỏ vùng Dâu - Luy Lâu được coi là những mẫu chuẩn, đạt tiêu chuẩn kỹ thuật và mỹ thuật đặc thù mà lâu nay giới khoa học gọi là gốm sông Hồng. Gốm cổ Luy Lâu nổi bật với men màu xanh ô-liu và các sản phẩm gốm đỏ tinh xảo. Không chỉ phục vụ đời sống, dòng gốm này còn mang giá trị văn hóa, lịch sử, trở thành biểu tượng đặc trưng của vùng đất cổ Luy Lâu, là nguồn cảm hứng cho các nghệ nhân phục hồi và phát triển gốm truyền thống hiện nay.

Ông Phạm Văn Dũng giới thiệu dòng gốm cổ với du khách.

Sinh ra và lớn lên giữa vùng đất cổ Dâu - Luy Lâu, từ nhỏ, nét văn hóa truyền thống đặc sắc, những di tích, cổ vật quê hương đã ăn sâu trong tâm hồn ông Phạm Văn Dũng. Trong ký ức của ông thuở nhỏ, những buổi theo cha mẹ ra đồng, thỉnh thoảng lại bắt gặp mảnh gốm, mảnh đồng, viên gạch cổ, thay vì vứt bỏ, ông nhặt lên, nhìn ngắm rồi mang về cất trữ. Ông Dũng kể: “Hồi đó, cứ thấy mảnh gốm vỡ là tôi nhặt mang về. Có khi chẳng hiểu nó có ý nghĩa gì, nhưng cứ giữ lại, ngắm nghía mãi. Cảm giác như trong đó có thông điệp của ông cha mình gửi lại”.

Cứ thế, niềm say mê lớn dần theo năm tháng. Hễ nghe ở đâu có người vô tình đào được những “dị vật” cổ xưa, ông Dũng lại lặn lội tìm đến tận nơi kiên trì hỏi han, tìm hiểu. Năm 2000, ông đã sưu tầm được món cổ vật đầu tiên - một chiếc bình gốm nhỏ, men đã ngả màu, thân nứt nhẹ theo thời gian. “Lúc cầm chiếc bình trong tay, tôi thấy tim mình như rung lên. Chiếc bình cũ kỹ, giản dị nhưng như có linh hồn, cuốn hút đến lạ thường. Từ đó tôi càng quyết tâm nghiên cứu, tìm hiểu về dòng gốm cổ này nói riêng và các đồ cổ nói chung”. Sau nhiều năm bền bỉ, kiên trì nghiên cứu, sưu tầm, đến nay, ông Phạm Văn Dũng đã sở hữu hàng nghìn cổ vật, trong đó nhiều nhất là gốm Luy Lâu và các dòng gốm khác.

Căn nhà của ông Dũng giờ đây giống như một “bảo tàng thu nhỏ”. Trên các kệ gỗ, giá sắt, từng chiếc bình, lọ, vò, chum… cả nghìn năm tuổi được ông trân trọng nâng niu, gìn giữ. Nhiều hiện vật trong bộ sưu tập được các nhà nghiên cứu đánh giá cao về giá trị nghệ thuật, lịch sử và khảo cổ học, như: “Tháp chủ định thiên thông vận Hoàng đế” - tháp trấn yểm long mạch thời Lý; tước Đông Sơn với hoa văn độc bản; bình củ tỏi có niên đại từ thế kỷ I - III sau Công nguyên; đầu rồng nguyên khối nặng 16 kg được xác định từ cuối thời Lý, đầu thời Trần… Với ông Dũng, mỗi món đồ cổ đều có linh, có khí, có thần, vì thế, ông chưa từng bán hay cho thuê hiện vật nào, dù có người trả giá rất cao.

Giới thiệu cổ vật tới cộng đồng

Trong hành trình sưu tầm của mình, ông Dũng có cơ duyên gặp gỡ và trò chuyện với Giáo sư Trần Quốc Vượng, nhà sử học Dương Trung Quốc cùng nhiều chuyên gia am hiểu văn hóa dân gian, các hội cổ vật ở Phú Thọ, Quảng Ninh, Hà Nội… Những cuộc trò chuyện giúp ông nhận ra giá trị sâu sắc của từng món cổ vật và ý nghĩa lớn lao của việc bảo tồn di sản văn hóa trong đời sống hiện đại. Ông tâm sự: “Ai cũng khuyên tôi phải giữ gìn thật tốt. Bởi cổ vật là hiện thân của lịch sử. Mất một món là mất đi một phần ký ức và không bao giờ lấy lại được”.

Đầu rồng nguyên khối có niên đại cuối thời Lý, đầu thời Trần được ông Dũng sưu tầm và gìn giữ.

Không dừng lại ở sưu tầm, ông Dũng luôn đau đáu tìm cách khôi phục nghề gốm của cha ông đã mai một. Những năm đầu thế kỷ 21, ông cùng nghệ nhân Nguyễn Đăng Vông (người cùng xã) thành lập Hợp tác xã gốm Luy Lâu. Những ngày đầu, cơ sở gốm chỉ là mấy gian nhà tạm, vốn liếng ít ỏi, sản phẩm làm ra chưa được thị trường đón nhận, nhưng các ông không nản. Ông kể: “Nhiều đêm tôi ngồi bên lò gốm thầm nghĩ, ông cha ta không có máy móc, không có khuôn mẫu hiện đại, vậy mà vẫn tạo ra được những món gốm tuyệt đẹp. Mình là thế hệ con cháu, có sự hỗ trợ của khoa học, kỹ thuật, chẳng lẽ chịu thua...” Thế rồi ông tìm đến những lò gốm cũ, kiên trì học hỏi kỹ thuật nung, phối men, chọn đất. Có mẻ gốm hỏng cả chục lần, ông vẫn làm lại, thử nghiệm đến khi ra đúng sắc men cổ truyền Luy Lâu mới thôi. Tuy nhiên, vì nhiều lý do, Hợp tác xã gốm Luy Lâu đã phải tạm dừng hoạt động, để lại nhiều tiếc nuối.

Dù sở hữu số cổ vật gốm vô giá, nhưng ông Dũng không giữ cho riêng mình. Ông luôn tạo điều kiện để các nhà nghiên cứu, những người yêu gốm cổ và học sinh, sinh viên, người dân đến nhà tham quan, tìm hiểu. Mỗi khi có người tìm đến, ông lại gác lại mọi việc để đón tiếp, giới thiệu về gốm đỏ vùng Dâu và quá trình ông dày công sưu tầm từng cổ vật. “Tôi chưa bao giờ coi chúng là của riêng mình. Mỗi món gốm là một phần hồn của quê hương, của đất Kinh Bắc. Tôi như người được chọn để giữ lại ký ức ấy, không để nó trôi đi”- ông nói.

Em Nguyễn Phương Linh, Trường Trung học phổ thông Thuận Thành số 1 khi đến thăm khu trưng bày gốm tại nhà ông Phạm Văn Dũng chia sẻ: “Chúng em rất xúc động khi được bác Phạm Văn Dũng kể về những cổ vật gốm Luy Lâu. Qua những cổ vật này, em hiểu thêm vùng đất, con người vùng Dâu xưa - nơi được coi là trung tâm văn hóa, chính trị, kinh tế sầm uất nhất của Giao Chỉ xưa”.

Theo ông Nguyễn Văn Phương, Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội phường Song Liễu, gốm Luy Lâu là dòng gốm cổ nổi tiếng, với niên đại trên dưới 2 nghìn năm, được coi là sản phẩm mẫu mực của gốm dân gian cổ đại Việt Nam. Tuy nhiên dòng gốm này đã mai một từ lâu. Các cấp, ngành, các nhà nghiên cứu cũng đã tổ chức nhiều hội thảo, cuộc khảo cổ, các đợt tìm hiểu… về dòng gốm này. Việc trên địa bàn có người như ông Dũng sưu tầm, quảng bá gốm Luy Lâu là rất ý nghĩa, góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Không chỉ là người sưu tầm, ông Dũng giống như người kể chuyện lịch sử, văn hóa bằng gốm cổ. “Ước mong lớn nhất của tôi hiện nay là có một không gian trưng bày, một bảo tàng nhỏ ngay trên đất Song Liễu, để người dân và du khách có thể đến xem, chạm tay vào những cổ vật - niềm tự hào của văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc”, ông Phạm Văn Dũng chia sẻ.

Gốm Phù Lãng - Hành trình nâng tầm giá trị

BẮC NINH - Trong dòng chảy của thời gian, trải qua nhiều biến cố và thăng trầm, nghề làm gốm từng đứng trước nguy cơ mai một. Nhưng dù trong bất kỳ hoàn cảnh khó khăn nào, ý chí “giữ nghề cho đất” của dân làng Phù Lãng (Bắc Ninh) vẫn luôn mạnh mẽ.

Gốm Bắc Ninh "du lịch" Nhật Bản

Giữa dòng chảy hiện đại, làng gốm Phù Lãng (Bắc Ninh) vẫn âm thầm giữ lửa gần 700 năm. Nay, ngôi làng ven sông Cầu trở thành điểm đến của những đơn hàng quốc tế độc quyền, nơi thế giới tìm về để chạm vào giá trị thủ công, sự độc bản và “hơi thở của đất” trong từng sản phẩm.

 

Khai mạc Tuần văn hóa, du lịch Gốm và Làng nghề truyền thống Bắc Ninh

Tuần văn hóa, du lịch Gốm và Làng nghề truyền thống Bắc Ninh năm 2025 quy tụ hơn 100 gian hàng, trong đó có sự hiện diện của các làng nghề gốm nổi tiếng.