Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Oanh giới thiệu công đoạn làm tranh Đông Hồ với du khách.

Giá trị văn hóa sống của vùng Kinh Bắc

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ hình thành và phát triển qua hàng trăm năm, gắn bó chặt chẽ với không gian làng xã truyền thống ven sông Đuống. Tranh được tạo nên hoàn toàn bằng phương pháp thủ công, từ làm giấy dó, giấy điệp, khắc ván in, chế màu tự nhiên đến in và hoàn thiện. Màu sắc chiết xuất từ hoa hòe, than lá tre, son núi, lá chàm… tạo nên bảng màu mộc mạc mà bền bỉ; riêng giấy điệp làm nên sắc trắng ánh đặc trưng, tạo diện mạo riêng không trộn lẫn cho tranh Đông Hồ như nhà thơ Hoàng Cầm từng miêu tả:

“Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong

Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp”.

Không chỉ mang giá trị mỹ thuật, mỗi bức tranh Đông Hồ còn lưu giữ tri thức dân gian, phản ánh sinh hoạt, tín ngưỡng và ước vọng của người Việt qua nhiều thế hệ. Chính sự kết tinh giữa kỹ thuật thủ công, tư duy thẩm mỹ và đời sống văn hóa cộng đồng đã làm nên sức sống lâu bền của di sản này.

Những năm gần đây, tỉnh và các cơ quan chuyên môn đã triển khai nhiều giải pháp nhằm duy trì và phục hồi nghề tranh. Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ, khánh thành năm 2023, từng bước trở thành điểm tham quan, trải nghiệm quen thuộc của du khách. Hoạt động trình diễn nghề, in tranh, giới thiệu không gian làng nghề đã góp phần đưa di sản đến gần hơn với công chúng. Việc kết hợp các tour, tuyến du lịch văn hóa tâm linh và du lịch làng nghề tại Đông Hồ cũng là một mô hình phù hợp và đã phát huy hiệu quả sau gần một năm triển khai. Ước tính, từ năm 2024 đến nay, làng tranh dân gian Đông Hồ đón khoảng 17 nghìn lượt khách trong và ngoài nước.

Du khách tham quan Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, lượng khách tăng chưa đồng nghĩa với sinh kế bền vững cho cộng đồng, làng Đông Hồ chưa trở thành một điểm du lịch về di sản hấp dẫn, thu hút khách ở lại dài ngày. Du khách chủ yếu tham quan trong thời gian ngắn, mức chi tiêu thấp; lợi ích kinh tế từ du lịch chưa lan tỏa rõ rệt đến các hộ làm nghề. Theo chị Hoàng Thị Thanh Mai, hướng dẫn viên du lịch Công ty Newstartour (Hà Nội) mỗi đoàn khách chỉ dừng lại ở làng tranh khoảng 1 - 2 tiếng, trong đó phần lớn thời gian dành cho chụp ảnh lưu niệm, rất ít du khách ở lại để in tranh trọn vẹn một quy trình. Đông Hồ vẫn chưa thực sự trở thành điểm đến di sản có sức hút để giữ chân du khách ở lại dài ngày.

Một trong những hạn chế lớn hiện nay là cách tiếp cận di sản còn phụ thuộc gần như hoàn toàn vào đường bộ. Phần lớn các tour đưa khách đến Đông Hồ theo hình thức “ghé thăm - trải nghiệm nhanh - rời đi”, thời gian di chuyển dài, không gian trải nghiệm hạn chế, làm giảm đáng kể chiều sâu tiếp cận văn hóa. Trong khi đó, làng tranh Đông Hồ cùng nhiều di tích lịch sử - văn hóa quan trọng như chùa Dâu, chùa Bút Tháp, lăng và đền thờ Kinh Dương Vương, chùa Phật Tích, Lệ Chi Viên… lại nằm dọc sông Đuống, tuyến giao thông thủy giàu tiềm năng nhưng chưa được khai thác tương xứng. Việc bỏ ngỏ lợi thế này phần nào làm cho hành trình khám phá văn hóa Kinh Bắc thiếu đi tính liên kết, liền mạch.

Gia đình nghệ nhân Nguyễn Thị Oanh - Nguyễn Hữu Hoa đón học sinh đến trải nghiệm làm tranh Đông Hồ.

Hướng tiếp cận mới, phát triển bền vững

Từ thực tiễn đó, ý tưởng hình thành tuyến du lịch đường sông Đuống không đơn thuần là phương án giao thông bổ sung, mà cần được nhìn nhận như một hướng tiếp cận mới để lan tỏa giá trị di sản tranh Đông Hồ và hệ thống di tích dày đặc nằm hai bên bờ sông.

Theo Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Oanh, nếu du khách chỉ đến chụp vài tấm ảnh rồi đi, thì dù có đông đến mấy, nghề vẫn khó sống. Di sản phải được đặt lại đúng không gian của nó, trong nhịp sinh hoạt thật của làng. Nếu được hình thành, tuyến du lịch đường sông Đuống sẽ cho phép du khách tiếp cận di sản theo dòng chảy lịch sử - văn hóa tự nhiên, từ đó hiểu sâu hơn giá trị của nghề tranh truyền thống thay vì chỉ xem như một sản phẩm trưng bày. Vì thế, việc phát triển du lịch đường sông rất có ý nghĩa trong bảo tồn và phát huy giá trị của di sản.

Tuyến sông Đuống có nhiều tiềm năng phát triển du lịch văn hóa - tâm linh.

Trên hành trình sông nước ấy, du lịch không đơn thuần là di chuyển giữa các điểm đến mà là những câu chuyện về vùng đất, con người và lịch sử Kinh Bắc. Du khách có thời gian quan sát cảnh quan ven sông, nghe câu chuyện về vùng đất Kinh Bắc, trước khi bước vào không gian làng nghề. Nhịp trải nghiệm chậm giúp việc tiếp cận di sản trở nên tự nhiên hơn, để du khách có thể tham gia các hoạt động in tranh, tìm hiểu giấy điệp, màu tự nhiên, ván khắc gỗ dưới sự hướng dẫn trực tiếp của các nghệ nhân. Ở đó, những nghệ nhân làng tranh không chỉ là người trình diễn, mà là chủ thể truyền trao tri thức, ký ức và thế giới quan dân gian. Mỗi trải nghiệm trở thành một hình thức học văn hóa trực tiếp, góp phần nâng cao nhận thức của công chúng về giá trị di sản, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của cộng đồng thực hành.

Với dòng khách ổn định và có chọn lọc, tuyến du lịch đường sông sẽ mở ra không gian tiêu thụ sản phẩm tranh phù hợp với giá trị lao động thủ công và tri thức dân gian. Quan trọng hơn, mô hình này giúp giảm áp lực thương mại hóa trực tiếp trong không gian làng nghề, hạn chế nguy cơ biến di sản thành nơi trình diễn thuần túy.

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được lưu giữ và phát triển.

Khi được hình thành và đưa vào khai thác, tuyến du lịch đường sông Đuống không chỉ là một dự án hạ tầng hay sản phẩm du lịch đơn lẻ mà sẽ là một phần của quá trình bảo vệ, phát huy giá trị di sản của ông cha. Khi dòng sông thực sự trở thành dòng chảy văn hóa, đưa di sản đến với công chúng một cách chuẩn mực và có trách nhiệm, danh hiệu UNESCO mới phát huy trọn vẹn giá trị trong đời sống hôm nay và tương lai của làng tranh Đông Hồ như một “di sản sống” được cộng đồng trực tiếp gìn giữ và tiếp nối.

Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Mai Sơn: Xúc động, tự hào khi tranh Đông Hồ được UNESCO ghi danh

BẮC NINH - Chiều 9/12/2025, tại Kỳ họp lần thứ 20 của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể đang diễn ra tại New Delhi (Ấn Độ), hồ sơ “Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ” của Việt Nam chính thức được ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Đây là dấu mốc đặc biệt quan trọng, mở ra cơ hội mới cho hành trình bảo tồn, phát huy một di sản độc đáo nhất của quê hương Kinh Bắc.

Giữ hồn tranh Đông Hồ giữa lòng phố cổ

BẮC NINH - Giữa phố cổ Hà Nội, có một không gian rất riêng tồn tại như nốt trầm xao xuyến trong bản hòa âm náo nhiệt của phố phường. Không gian ấy mở ra sau cánh cửa gỗ lim của ngôi nhà số 42 phố Hàng Cân, đưa ta bước vào miền ký ức hơn 130 năm tuổi. 

Tự hào nghề tranh Đông Hồ