Ông Ngụy Đình Luận kiểm tra cống Chặng phía sông Cầu.

Ngăn lũ tràn đồng

Khi mọi người tìm nơi tránh mưa bão thì cũng là lúc thủ cống phải đón bão, đội mưa “mục sở thị” công trình. Để tìm hiểu công việc này, chúng tôi về thôn Bắc Am, xã Tư Mại (Yên Dũng) gặp ông Ngụy Đình Luận khi bão số 4 ảnh hưởng đến tỉnh Bắc Giang. Mây đen ùn ùn kéo đến, mưa lất phất cộng gió giật mạnh nên hầu như không còn người dân ở cánh đồng hay lưu thông trên tuyến đê đang “oằn mình” chống lũ. Nắm được tình hình khả năng mưa lớn xảy ra, ông Luận phóng xe từ nhà ra đê tả Cầu Ba Tổng kiểm tra cống Chặng. Trong bộ quần áo mưa, đầu đội mũ cối, chân đi ủng, ông thoăn thoắt bước xuống nơi cửa cống phía đồng có nhiều cây cối rậm rạp. Ông nhanh tay sử dụng chiếc sào tre gạt rác, cắm xuống nước và giơ lên rồi bảo, ít bùn, đất đá nên cánh cống dễ dàng linh hoạt xê dịch. Đi sang phần cống phía sông, vừa nhanh tay vớt bao tải rác, bèo, ông nói: “Bên trong đồng, nước đủ cho bà con cấy cày, không bị ngập trong khi nước sông dâng cao là do cống được đóng kịp thời. Nước chảy cuồn cuộn, chênh lệch lớn giữa hai đầu cống nếu cửa không chắc, nguy cơ sạt trượt, vỡ lở, ảnh hưởng đến mùa màng của bà con. Quản lý tốt cống là giúp dân, giúp mình nên tôi thường xuyên thăm nom, nếu thấy bất thường sẽ xử lý ngay, quá sức thì báo cáo cấp trên giúp đỡ”. 

Ông Luận từng đi bộ đội, tham gia chiến đấu ở chiến trường Lào, Campuchia. Trở về địa phương, là người bơi lặn giỏi lại trách nhiệm cao, ông  được giao phụ trách cống của xã và đến nay đã có 18 năm gắn bó với công việc này. Bao năm trong nghề, ông đối mặt với không ít nguy hiểm. Ông nhớ nhất là mùa mưa bão năm 2001. Mưa kéo dài, nước từ thượng nguồn đổ về khiến dòng sông Cầu đục ngầu, lũ dâng cao như muốn nhấn chìm tất cả. Đã vậy, cánh cống gặp sự cố, nước xối xả đổ về đồng mỗi lúc một lớn, nguy cơ có thể hàng trăm ha lúa, hoa màu mất trắng do ngập lụt. Người cựu chiến binh đã ngâm mình xuống dòng nước lớn, vét bùn đất để cống hoạt động bình thường trở lại, bảo vệ an toàn tài sản của bà con. Ông rùng mình chỉ vào chân trái kể: “Vét xong loạt bùn cuối cùng, cánh cống đóng sập kín, ngăn không cho nước từ sông chảy vào. Rất may tôi để bàn chân song song với cánh cống, nếu không đã bị nghiến nát rồi”. Phó Chủ tịch UBND xã Tư Mại Nguyễn Thế Thiết cho biết: “Cống Chặng dài hơn 100 m có vai trò quan trọng, tiêu nước cho 18 xã phía Nam của huyện và dãy núi Nham Biền. Nhờ sự tận tâm, sát sao của bác Luận nên công trình luôn hoạt động tốt, ứng phó hiệu quả với mưa lũ”.

Cũng trong dịp phản ánh về ảnh hưởng của bão lũ thời gian vừa qua, chúng tôi có dịp trò chuyện với ông Nguyễn Trọng Sơn, thôn Cổ Mân, xã Yên Sơn (Lục Nam). Ở tuổi gần 60, ông có thâm niên 20 năm làm thủ cống Mân. Mỗi cơn bão, ông lặn xuống cống vài lần, trung bình cả vụ khoảng chục lần. Ông tâm sự, nước lũ đâu phẳng lặng như ngày thường mà chảy xiết lắm, sơ sểnh có thể mất mạng. Đã có người bị nước cuốn tử vong khi lặn xuống kiểm tra, bảo dưỡng cống. Thế nên, ông luôn cẩn trọng trong quá trình xử lý. Đơn cử, năm 2015, sông Lục Nam lên báo động 2, cánh cống không đóng được. Trước tình thế ấy, ông và một số người trong thôn lấy rơm bọc quanh thân tre dài hơn 10 m thả xuống lấp vào khoảng trống, sau đó lấy bạt giăng ở cửa cống. Nhờ vậy, nước không vào đồng, mùa màng cũng như đời sống của người dân trong vùng ổn định.

Hỗ trợ khí tài

Trao đổi với ông Khổng Văn Nguyên, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi (Sở Nông nghiệp và PTNT) được biết, toàn tỉnh có hơn 400 km đê các loại. Theo đó, hệ thống cống tương đối lớn có chức năng điều tiết tưới, tiêu nước phục vụ sản xuất và đời sống. Để vận hành hiệu quả, các huyện, TP đã chọn, giao nhiệm vụ cho hơn 100 thủ cống thường xuyên nạo vét bùn đất, đóng, mở cống khi cần thiết. Đội ngũ này có vai trò quan trọng, hỗ trợ đắc lực cho các địa phương trong xử lý các tình huống xấu. Bởi lẽ chỉ chậm trễ chút thôi, những sự cố nhỏ nếu không được phát hiện, khắc phục sớm sẽ trở nên nghiêm trọng, gây hiểm họa về thiên tai. Đơn cử vừa qua, cánh cống Đa Mai (TP Bắc Giang) gặp trục trặc. Đây là cống tiêu nước cho hàng trăm ha đất canh tác và vùng phi nông nghiệp song đã được thủ cống Lương Văn Tùng, thôn Đình, phường Đa Mai nhanh chóng phát hiện, phối hợp với cán bộ chuyên môn lặn xuống kiểm tra, thả văng bê tông phía đồng triệt cửa cống, chống neo định vị cánh nên đã xử lý nhanh sự cố.

Ông Nguyễn Trọng Sơn (trái) tham gia tập huấn lặn có khí tài tại sông Thương.

Theo nhiều thủ cống, bên cạnh nắm chắc kỹ thuật, thông thạo địa hình, bơi lội như cá dưới nước thì người làm công việc này cần bình tĩnh trong mọi tình huống, không chủ quan. Ông Phí Văn Bảo, xã Tân Liễu (Yên Dũng) cho hay, mỗi khi lũ lớn có thể lặn xuống ở độ sâu 9-10 m, nước rất lạnh, áp lực lớn. Do vậy, khi ngụp lặn xuống nước, ông buộc một đầu dây thừng vào người rồi cho người ở trên bờ cầm đầu dây còn lại, như vậy sẽ giảm được rủi ro. Công việc tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn song quá trình thao tác, thủ cống không có bất cứ phương tiện nào hỗ trợ, thường mình trần trong nước và...  lặn chay. 

Chi cục Thủy lợi (Sở Nông nghiệp và PTNT), Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch vừa tổ chức lớp tập huấn lớp lặn có khí tài cho thủ cống trên sông Thương. Tuy nhiên, điều này lại không áp dụng được trong thực tiễn vì không có thiết bị để sử dụng. Tại huyện Lục Nam, ông Nguyễn Văn Thắng, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện cho biết, toàn huyện có 24 thủ cống. Ngoài hỗ trợ 350 nghìn đồng/tháng còn mua mỗi người một bảo hiểm thân thể. Thời gian tới, huyện đề nghị với Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh trang bị cho huyện 2 bộ lặn có khí tài. Cùng với Lục Nam, các huyện, TP trong tỉnh đều có một khoản trợ cấp nho nhỏ hằng năm để động viên, khích lệ các thủ cống. Nhiều thủ cống mong muốn Nhà nước quan tâm trang bị một số dụng cụ phục vụ ngụp lặn như: Kính, quần áo bảo hộ, bình thở o xy; thường xuyên tổ chức lớp tập huấn xử lý một số trường hợp để nâng cao khả năng ứng phó với tình huống xấu.

Trịnh Lan