Tự xét nghiệm HIV: Giải pháp hữu hiệu hướng đến mục tiêu chấm dứt dịch AIDS

Thứ 5: 15:40 ngày 28/08/2025

BẮC NINH - Được triển khai từ năm 2022 theo dự án của Quỹ Toàn cầu, dịch vụ xét nghiệm HIV qua nền tảng tuxetnghiem.vn tại Bắc Ninh đã hỗ trợ hơn 1,4 nghìn lượt khách hàng kiểm tra sức khỏe an toàn, bảo mật ngay tại nhà. Mô hình này không chỉ giúp khách hàng xóa bỏ rào cản kỳ thị mà còn phát hiện kịp thời nhiều ca dương tính, góp phần thực hiện mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

Giải pháp hiệu quả cho nhóm nguy cơ cao

HIV/AIDS vẫn là gánh nặng y tế công cộng tại Việt Nam nói chung và Bắc Ninh nói riêng. Tính đến hết tháng 7/2025, toàn tỉnh ghi nhận hơn 6,1 nghìn người nhiễm HIV, trong đó hơn 2,5 nghìn người đã tử vong. Trong số gần 3,6 nghìn người còn sống, có khoảng 2,7 nghìn trường hợp được quản lý tại địa phương.

Cán bộ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Bắc Ninh số 2 tư vấn cho khách hàng sau khi kết quả tự xét nghiệm được gửi về hệ thống.

Từ đầu năm đến nay, toàn tỉnh ghi nhận 140 trường hợp nhiễm HIV mới. Trong số này, 57 ca được phát hiện tại các phòng tư vấn xét nghiệm trong tỉnh, 35 ca do các cơ sở ngoại tỉnh chuyển về và 48 trường hợp từng được chẩn đoán ở địa phương khác nhưng nay mới được cập nhật vào hệ thống HIV INFO để quản lý.

Tại Bắc Ninh, các hình thức xét nghiệm HIV hiện nay bao gồm: Xét nghiệm tại cơ sở y tế, lưu động, tại cộng đồng và dịch vụ tự xét nghiệm qua nền tảng trực tuyến. Theo Sở Y tế, từ đầu năm đến cuối tháng 8, số lượt xét nghiệm tại cơ sở y tế đạt hơn 26,2 nghìn, lưu động gần 1,9 nghìn, tại cộng đồng hơn 1 nghìn và dịch vụ trực tuyến đạt 193 lượt.

Thạc sĩ Bùi Thị Ngoan, Phó Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Bắc Ninh số 2 nhận định: “Xét nghiệm HIV là cánh cửa đầu tiên để can thiệp điều trị và dự phòng. Tuy nhiên, việc tìm đến cơ sở y tế hay cộng đồng vẫn gặp nhiều trở ngại do khách hàng lo ngại lộ thông tin, bị kỳ thị, thậm chí tự kỳ thị. Những rào cản này khiến không ít người có nguy cơ cao trì hoãn hoặc né tránh kiểm tra sức khỏe, làm tăng nguy cơ lây truyền HIV trong cộng đồng”.

Từ năm 2022, mô hình tự xét nghiệm trực tuyến đã được triển khai tại hơn 30 tỉnh, trong đó có Bắc Ninh và Bắc Giang (cũ). Điểm thuận lợi lớn nhất của chương trình là bảo đảm bí mật cá nhân, phù hợp với những người ngại tiếp xúc trực tiếp. Người dân có thể tự đặt bộ xét nghiệm, thực hiện tại nhà và gửi kết quả trực tuyến. Bộ dụng cụ sử dụng dịch miệng (như OraQuick - sản phẩm đang được cấp miễn phí trong mô hình tự xét nghiệm này) đã được WHO tiền thẩm định với độ nhạy 99,1% và độ đặc hiệu 100%.

Theo số liệu từ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Bắc Ninh số 1, tính đến hết tháng 7/2025, đơn vị đã cấp 653 bộ xét nghiệm theo đăng ký trực tuyến, giao thành công 539 bộ và nhận về 110 phản hồi kết quả. Trong đó có 13 trường hợp “có phản ứng” (kết quả nghi ngờ dương tính) được tư vấn xét nghiệm khẳng định và chuyển điều trị ARV (thuốc kháng vi- rút HIV). Riêng 7 tháng đầu năm 2025, có 111 bộ được giao thành công, 3 trường hợp dương tính đã được kết nối điều trị.

Còn tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Bắc Ninh số 2, tính đến hết tháng 7/2025, có 875 khách hàng đăng ký xét nghiệm trực tuyến, 818 người nhận bộ kit test thành công. Riêng 7 tháng năm 2025, có 86 lượt đăng ký, 77 người đã nhận bộ kit test, chủ yếu là MSM (nam quan hệ tình dục đồng giới), người tiêm chích ma túy, phụ nữ bán dâm và một số đối tượng khác. Đáng chú ý, 74/77 người đã gửi kết quả lên hệ thống, 7 người được tư vấn điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP).

Trường hợp của một nam thanh niên sinh năm 2000 là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của mô hình. Sau khi nhận bộ xét nghiệm và thực hiện tại nhà, kết quả cho thấy có phản ứng, anh lập tức liên hệ bác sĩ qua Zalo để được tư vấn. Xét nghiệm khẳng định sau đó xác nhận dương tính. Được biết anh này từng quan hệ đồng giới từ thời học phổ thông nhưng không ý thức hết nguy cơ. “Nếu không có dịch vụ này, có thể bạn ấy sẽ không bao giờ đi xét nghiệm và nguy cơ lây truyền vẫn tiếp diễn” - bác sĩ Đồng Thị Thùy Hương, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật số 1 chia sẻ.

Quy trình đơn giản, bảo mật tuyệt đối

Điểm đặc biệt của dịch vụ này là tính bảo mật và sự chủ động hoàn toàn thuộc về người dùng. Khách hàng chỉ cần truy cập website tuxetnghiem.vn, tạo tài khoản, điền thông tin cơ bản và lựa chọn hình thức nhận bộ xét nghiệm bằng cách đến lấy trực tiếp tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật hoặc nhận theo địa chỉ yêu cầu (chỉ phải trả phí vận chuyển). Sau khi nhận, họ tự xét nghiệm tại nhà và báo cáo kết quả trực tuyến. Nếu dương tính, hệ thống sẽ kết nối với cơ sở y tế để xét nghiệm khẳng định và điều trị ARV kịp thời; nếu âm tính, khách hàng được tư vấn dự phòng HIV bằng PrEP, bao cao su hoặc bơm kim tiêm sạch.

Mô hình này giúp phát hiện ca nhiễm sớm, mở rộng cơ hội cho nhóm nguy cơ cao vốn bị bỏ sót bởi các hình thức truyền thống. Bác sĩ Vũ Văn Xuân, Phó Trưởng Khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Bắc Ninh số 1 chia sẻ: “Thời gian đầu, chúng tôi gặp khó khăn khi một số đối tượng ngại khai thông tin. Tuy nhiên, bằng cách tăng cường truyền thông trên mạng xã hội, hội thảo, tập huấn, tình hình đang dần cải thiện”.

Kết quả bước đầu cho thấy mô hình tiếp cận hiệu quả nhóm đối tượng thường né tránh xét nghiệm trực tiếp vì lo sợ bị kỳ thị hoặc tự kỳ thị. Đặc biệt, đối với nhóm MSM và phụ nữ bán dâm, đây là lựa chọn phù hợp, góp phần giảm nguy cơ lây truyền HIV trong cộng đồng. Ngoài ra, việc cấp miễn phí bộ xét nghiệm cũng khuyến khích sự tham gia, nhất là công nhân và lao động tự do, thu nhập thấp.

Bắc Ninh đang tăng cường các hoạt động truyền thông nhằm nâng cao tỷ lệ người dân tiếp cận dịch vụ xét nghiệm HIV. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Bắc Ninh số 1 và số 2 không chỉ triển khai nhiều hình thức tư vấn linh hoạt mà còn phối hợp chặt chẽ với Quỹ Toàn cầu để mở rộng các mô hình tiếp cận mới. Song song với đó, công tác tuyên truyền được lồng ghép trên nhiều nền tảng như mạng xã hội, các hội thảo chuyên đề và những hoạt động cộng đồng nhằm tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin nhanh chóng, chính xác, giảm bớt tâm lý e ngại khi đi xét nghiệm. Đây là giải pháp quan trọng, giúp mở rộng phạm vi tiếp cận, hướng tới mục tiêu phát hiện sớm và quản lý hiệu quả các trường hợp nhiễm HIV trong cộng đồng.

Bài, ảnh: Việt Hoa