Chùa Linh Gióng.

Chùa Linh Gióng còn có tên là chùa Ba Chạ, trước kia là danh lam cổ tự, được xây dựng nhờ sự đóng góp công sức của nhân dân ba thôn đã kết chạ với nhau là Mai Sơn, Kha Nhi (Thái Nguyên) và Tân Chung (Bắc Giang). Tương truyền, đây là công trình kiến trúc được xây dựng vào khoảng thế kỷ XVII, được đại trùng tu năm 1703. 

Trải qua thời gian, ngôi chùa đã thay đổi nhiều về kiến trúc và các đồ thờ tự nhưng vẫn giữ được những tài liệu có giá trị lịch sử quan trọng. Đó là: Cây hương bằng chất liệu đá xanh được tạo năm Chính Hoà thứ 24 (1703), trên cây hương ghi lại thời gian tôn tạo lại ngôi chùa; 4 cột đá trong đó một cột tạo năm 1703, ba cột còn lại được tạo vào năm Canh Tý, niên hiệu Bảo Thái (1720). Những dòng chữ Hán khắc trên cột đá ghi lại sự kiện nhân dân ba thôn đã hưng công, cung tiến vật liệu để tôn tạo ngôi chùa. 

Ngoài ra, 20 cột đá xanh nguyên khối được dựng lên làm khung chịu lực tạo vẻ bề thế, vững chãi cho ngôi chùa có tuổi đời gần 300 năm.

Chùa Linh Gióng được nhân dân địa phương tu sửa lớn vào năm 1998 và 2005. Từ đó đến nay, chùa luôn được nhân dân đóng góp công sức tiền của để tu sửa, tôn tạo. Hiện chùa có bình đồ kiến trúc hình chữ Công (工), gồm toà tiền đường, dải ống muống và thượng điện. Dưới màu xanh của những tán cây nhãn cổ thụ là tam quan chùa, gồm 3 cửa (1 cửa chính, 2 cửa phụ) làm theo kiểu chồng diêm, đỉnh nóc có đắp hình “Lưỡng long chầu nguyệt”, chính giữa cổng tam quan đề 4 chữ Hán "Trí tâm cầu phúc”; ngăn cách giữa các cửa là những cột đồng trụ, trên đỉnh hai cột đồng trụ chính có đắp nổi 4 con Phượng hoàng đuôi chụm vào nhau. 

Qua tam quan theo con đường đổ bê tông khoảng 30m là tới sân chùa. Sân chùa được lát gạch vuông, hai bên sân là hai toà giải vũ, mỗi toà có 4 gian, gồm 5 vì liên kết theo kiểu kèo cánh báng. Toà tiền đường gồm ba gian hai chái, 4 mái lợp ngói mũi, ở mỗi góc của mái có đắp 4 đầu đao cong vút, trên bờ nóc đắp nổi.

Nối tiền đường với thượng điện là dải ống muống gồm hai vì, được liên kết theo kiểu chồng rường, giá chiêng, mỗi vì 4 cột (2 cột cái, 2 cột quân). Thượng điện gồm một gian hai chái, hệ khung mái gồm hai vì, làm theo lối kẻ tràng độc trụ, mỗi vì có 4 cột. 

Ngoài các hạng mục chính, ở hai bên đầu hồi tiền đường còn xây thêm mỗi bên hai gian phụ để đón tiếp khách thập phương và làm nơi sắp lễ. Tuân theo quy lệ nhà Phật, hệ thống tượng tại chùa Linh Gióng được bài trí khá đầy đủ với 49 pho được sơn son, thếp vàng lộng lẫy, chủ yếu được tạo tác vào khoảng đầu thế kỷ 20.                

Hằng năm, vào ngày 15 tháng Giêng, nhân dân địa phương tổ chức lễ hội tại chùa Linh Gióng. Cùng với nghi lễ dâng hương lễ Phật, tại đây diễn ra các trò chơi dân gian mang đậm bản sắc dân tộc như: Đấu vật, đánh cờ, chọi gà, bắt vịt dưới sông, đánh phỗng, leo cầu Cần, chạy hóa trang, kéo co, đánh đu, bịt mắt đập niêu, hát quan họ trên sông và bơi chải.

Chùa Linh Gióng là công trình văn hoá có giá trị lịch sử văn hóa quý giá, đồng thời là minh chứng thể hiện tình đoàn kết gắn bó keo sơn của ba làng đến nay vẫn còn duy trì và ngày càng sâu đậm. Chùa Linh Gióng được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh vào năm 2009.

Thanh Huyền