Không còn không khí rộn ràng, tấp nập như xưa, nhưng những nghệ nhân tài hoa cùng bao người gắn bó máu thịt với nghề truyền thống nơi đây vẫn ngày đêm miệt mài giữ lửa, tình yêu với nghề chưa bao giờ tắt.

“Nốt trầm” ở làng nghề

Sau một thời kỳ phát triển hưng thịnh, nghề sản xuất đồ gỗ mỹ nghệ bước vào giai đoạn trầm lắng. Giờ đây, khó có thể tìm lại hình ảnh của thời "vàng son": Những con đường làng quanh co luôn chất đầy các loại gỗ lim, gụ, hương, trắc...; những ngôi biệt thự liền kề là cửa hàng trưng bày, giới thiệu đồ gỗ mỹ nghệ tấp nập khách qua lại ở các làng nghề Đồng Kỵ, Phù Khê, Hương Mạc (thuộc thành phố Từ Sơn cũ)...

Xưởng sản xuất của Công ty trách nhiệm hữu hạn gỗ mỹ nghệ Việt Hà (phường Đồng Nguyên).

Trong khu nhà xưởng nằm ở tổ dân phố Tiến Bào (phường Phù Khê), ông Đàm Ngọc Thức cùng mấy lao động ngồi uống nước bên những tấm gỗ xử lý dang dở. Xung quanh, máy khoan, máy đục nằm im lìm. Ở cửa hàng trưng bày phía trước, con trai ông Thức đang cầm cây chổi phủi bụi cho những sản phẩm hoàn chỉnh nhưng đã lâu không có người hỏi thăm. Ông Thức thở dài: “Sản xuất và kinh doanh gỗ mỹ nghệ gần 30 năm rồi, nhưng chưa khi nào tôi thấy làng nghề lại im ắng như hiện nay. Nhớ lại, từ khoảng năm 2016 trở về trước, 2 cửa hàng với khu nhà xưởng của gia đình tôi thường xuyên có 20 lao động làm luôn chân, luôn tay mà vẫn chưa hết việc. Nhưng giờ đây, cả chủ và thợ chỉ còn vỏn vẹn 3 người, hàng làm ra không bán được nên nhiều khi đành “ngồi chơi, xơi nước”...

Cách đó không xa, khu trưng bày sản phẩm mẫu của Hiệp hội gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ cũng vắng người lui tới. Ngồi trầm ngâm nhìn những tác phẩm nghệ thuật gỗ, ông Vũ Quốc Vương, Chủ tịch Hiệp hội hồi tưởng: “Thời hoàng kim, chạy dọc từ phía đường Đồng Kỵ vào Cụm công nghiệp Đồng Quang, khắp nơi đều có tiếng đục, tiếng bào, tiếng máy cưa, máy xẻ gỗ vang vọng. Làng nghề đi đâu cũng gặp thợ giỏi. Sản phẩm của làng nghề không chỉ được tiêu thụ trong tỉnh mà còn vươn xa cả nước và xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới, mang về nguồn thu nhập cao, ổn định cho người dân, tạo nên một cuộc sống sung túc”.

Trong giai đoạn 2000-2015, làng nghề Đồng Kỵ (phường Đồng Nguyên hiện nay) được xem là khu vực kinh tế trọng điểm của tỉnh, bởi sự phát triển của nghề sản xuất đồ gỗ mỹ nghệ. Thời kỳ cao điểm có 90% hộ sản xuất, kinh doanh mặt hàng này. Không chỉ vậy còn lan tỏa sang các khu vực lân cận trong tỉnh như Tam Sơn, Phú Lâm, Yên Phong... và Liên Hà, Vân Hà (Đông Anh, Hà Hội)... Chỉ trong 3 năm, từ năm 2000 - 2003, tại đây đã có hàng trăm doanh nghiệp tư nhân ra đời, được mệnh danh là “làng giám đốc” hay “làng tỷ phú”.

Sự hưng thịnh của các làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ kéo dài đến năm 2016 thì bắt đầu có dấu hiệu chững lại. Đặc biệt, từ cuối năm 2020 đến nay, nhiều cơ sở sản xuất mới, vốn mỏng, thị trường hẹp cơ bản đã giải thể hoặc chuyển ngành nghề kinh doanh, tạm dừng hoạt động, thậm chí phá sản. Cú “trượt” dài này lan sang cả làng nghề gỗ lân cận ở khu phố Hương Mạc, Kim Thiều, Tấn Bào, Me (phường Phù Khê).

Ông Nguyễn Thanh Tuấn, Phó Chủ tịch UBND phường Phù Khê cho biết: “Phù Khê có 10/16 khu phố sản xuất đồ gỗ mỹ nghệ. Cao điểm có 70% số hộ trực tiếp sản xuất, 30% số hộ kinh doanh liên quan đến gỗ. Tuy nhiên, từ năm 2018 đến nay, thị trường xuất khẩu giảm mạnh đến 90%, trong nước cũng giảm 70%. Hàng hóa ế ẩm không bán được, vốn bị ứ đọng, nhiều chủ cơ sở lâm vào tình cảnh khốn khó khi trót vay tiền để “ôm hàng” mà không kịp quay vòng thu hồi. Nhiều cơ sở lao đao, phải đóng cửa, cả chủ lẫn thợ chuyển sang đi làm thuê trong các khu công nghiệp lấy tiền trả lãi ngân hàng”.

Lý giải cho tình trạng này, nhiều chủ cơ sở sản xuất cho biết, thị trường chính của làng nghề gỗ mỹ nghệ chủ yếu vẫn là Trung Quốc. Khi thị hiếu người tiêu dùng thay đổi, thị trường Trung Quốc dừng thu mua sản phẩm dẫn đến các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất hoạt động cầm chừng, thậm chí phá sản.

Bên cạnh đó, thị trường trong nước cũng sụt giảm mạnh. Trong nhịp sống hiện đại, đồ nội thất công nghiệp với ưu điểm sản xuất hàng loạt, giá thành rẻ đang dần chiếm lĩnh thị phần, khiến sự ưa chuộng đồ gỗ mỹ nghệ truyền thống ngày càng mai một. Cùng với đó nguồn nguyên liệu gỗ ngày càng khan hiếm và đắt đỏ, nhiều người thợ giỏi tay nghề cũng chuyển sang làm những công việc khác để mưu sinh...

Thích ứng và thay đổi cách tiếp cận

Đứng trước những khó khăn chung của ngành đồ gỗ mỹ nghệ, nhu cầu thị trường giảm mạnh, không ngồi chờ đợi “phép màu”, nhiều doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh mặt hàng này đã nhìn nhận lại, nỗ lực tìm kiếm hướng đi mới. Để đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước, một số doanh nghiệp chú trọng đầu tư sản xuất các sản phẩm thế mạnh, phù hợp thị hiếu mới của người tiêu dùng, bước đầu đem lại kết quả khả quan. Nhiều doanh nghiệp tại các làng nghề gỗ chuyển hướng sang thị trường nội địa sản xuất sản phẩm nội thất chung cư, nội thất gia đình, thay đổi cách tiếp cận khách hàng và tiêu thụ thông qua kênh bán hàng online; chú trọng việc nâng cao tay nghề, học hỏi kỹ thuật mới…

“Thích ứng và tìm hướng đi dù không mấy dễ dàng, nhưng đây là cách duy nhất để doanh nghiệp tồn tại và trụ vững trong hội nhập kinh tế. Thay vì chỉ sản xuất những sản phẩm truyền thống (bàn, ghế, giường, tủ, sập, kệ…) như trước, chúng tôi quyết định chuyển sang dòng sản phẩm tâm linh, trang trí. Loại sản phẩm này đòi hỏi sự chạm khắc tỉ mỉ, thậm chí thiết kế theo yêu cầu, phục vụ cho những khách hàng có sở thích, gu thẩm mỹ riêng. Sau khi chuyển hướng kinh doanh, Công ty đã nhận được nhiều đơn hàng mới ở trong nước và xuất khẩu sang châu Âu, châu Mỹ. Điển hình như đơn hàng cung cấp tượng Phật cho chùa Viên Thông, bang Texas (Mỹ), chùa Thiên Ấn (Sydney, Úc) và một số đình, chùa tại bang California”, bà Vũ Thị Mai, Tổng Giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn đồ gỗ mỹ nghệ Hướng Mai (phường Đồng Nguyên) cho biết.

Chuyển hướng sản xuất, song để quảng bá sản phẩm sâu rộng tới người tiêu dùng cũng cần những cách làm mới. Anh Nguyễn Đức Anh, chủ một cơ sở sản xuất ở phường Phù Khê đã đầu tư xây dựng những video giới thiệu chi tiết sản phẩm trên kênh bán hàng online. Nhờ đó nhanh chóng thu hút nhiều khách hàng mới quan tâm, yêu thích và đặt mua, giúp anh có được doanh thu lớn. “Trên trang fanpage có 14 nghìn người theo dõi, ngày nào tôi cũng đăng tải một video kèm ảnh sản phẩm mới với các góc chụp khác nhau để khách hàng có thể thấy rõ; thu hút lượt quan tâm, bình luận khá nhiều. Những khách ở xa có nhu cầu tìm hiểu, tôi sẽ trực tiếp gửi hình ảnh, tư vấn kỹ lưỡng và ưu đãi chi phí vận chuyển. Nhờ phương thức tiếp cận này nên cơ sở vẫn có đơn hàng đều đặn”- anh Nguyễn Đức Anh chia sẻ.

Trong xu hướng tiêu dùng hiện đại, dưới sự chi phối mạnh mẽ của quy luật cung-cầu thì việc vực dậy thời vàng son của những làng nghề gỗ mỹ nghệ sẽ là chặng đường dài khá gian nan. Song trước mắt, các cấp, ngành địa phương đang tích cực triển khai giải pháp phát triển kinh tế cho các hộ sản xuất. Trong đó tập trung vào quy hoạch không gian làng nghề theo hướng sinh thái, ứng dụng chuyển đổi số, phát triển kênh bán hàng trực tuyến và kết hợp du lịch trải nghiệm. Đầu tư xây dựng hệ thống giao thông, hệ thống điện, cấp thoát nước, thu gom xử lý chất thải cho khu và hạ tầng công nghệ thông tin; hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm, xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu, cải tiến mẫu mã, hoàn thiện sản phẩm.

Ngoài ra, kết nối, hỗ trợ các cơ sở làng nghề nắm bắt thông tin, tìm kiếm thị trường, tham gia hội chợ triển lãm trong nước, quốc tế để quảng bá, giới thiệu và bán sản phẩm. Kịp thời tôn vinh và phát triển đội ngũ nghệ nhân, thợ giỏi tham gia công tác bảo tồn, phát triển kỹ năng nghề truyền thống, sáng tạo thêm nhiều sản phẩm, tác phẩm mới có giá trị... “Biết khai thác, tận dụng những tinh hoa sẵn có của làng nghề, thúc đẩy phát triển theo hướng phù hợp sẽ không chỉ tạo ra giá trị kinh tế mà còn bảo tồn, phát huy và lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc” - ông Nguyễn Văn Tạo, Phó Trưởng Phòng Kinh tế, Hạ tầng và Đô thị phường Đồng Nguyên khẳng định.

Hy vọng, những giải pháp tích cực từ chính quyền địa phương cùng tâm huyết bền bỉ của những người làm nghề lâu năm ở làng nghề, tinh thần đổi mới ở những người trẻ yêu nghề... hoạt động sản xuất, kinh doanh gỗ mỹ nghệ sẽ khởi sắc, thích ứng tốt với thị trường hiện đại, không chỉ lưu giữ những tinh hoa làng nghề mà còn tiếp tục được lan tỏa, phát triển mạnh mẽ trong đời sống.

Chuyển biến về môi trường ở làng nghề Đại Bái

BẮC NINH - Trên quan điểm không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế, làng đúc đồng Đại Bái (xã Gia Bình) là một trong những địa phương phải thực hiện nghiêm chỉ đạo của Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh về việc dừng sản xuất, khắc phục triệt để ô nhiễm môi trường.  

Hợp tác xã dẫn dắt kinh tế làng nghề

BẮC NINH - Được mệnh danh là xứ sở làng nghề, tỉnh Bắc Ninh có nhiều hợp tác xã được thành lập để huy động sức mạnh tập thể, thúc đẩy phát triển nghề làm đồ đồng, gỗ mỹ nghệ, gốm, tre trúc… Các hợp tác xã không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho người dân mà còn góp phần tích cực giữ gìn, phát huy giá trị các sản phẩm đặc trưng của từng địa phương.

Lan tỏa tinh hoa nghề truyền thống

BẮC NINH - Bằng tình yêu sâu nặng với nghề và văn hóa dân tộc, nhiều nghệ nhân trong tỉnh đã bền bỉ gìn giữ, trao truyền tinh hoa nghề truyền thống của quê hương. Họ thầm lặng kết nối quá khứ với hiện tại, mở ra mạch sống mới cho tương lai làng nghề.